Các DN ngành xây dựng: Vì sao “thua trên sân nhà”?

Các DN ngành xây dựng: Vì sao “thua trên sân nhà”?

Năng lực thi công của các DN ngành xây dựng nước ta đã có những bước tiến rõ rệt, có thể làm chủ nhiều công nghệ hiện đại trên những công trình lớn như nhà máy thủy điện công suất 2.400MW, cao ốc 70 tầng, nhịp cầu dài 400m… Nhiều đơn vị chuyển từ vai trò là thầu phụ sang làm thầu chính, tổng thầu xây dựng hợp đồng lớn. Nếu có sự phối hợp giữa các đơn vị và có năng lực tài chính, nhà thầu trong nước có khả năng thắng thầu công trình đấu thầu quốc tế.

Các nhà thầu Việt Nam tuy đã lớn mạnh, song cũng thường hay "thua" ngay trên "sân nhà" ở nhiều dự án. Hằng năm, có khoảng 100 nhà thầu tư vấn, xây dựng nước ngoài vào nhận thầu tại Việt Nam. Nhìn chung, nhà thầu nước ngoài có thế mạnh hơn nhà thầu nội về khả năng tài chính, kinh nghiệm đấu thầu quốc tế và đặc biệt họ đã từng thực hiện nhiều công trình tương tự hoặc lớn hơn so với các gói thầu thực hiện tại Việt Nam.

Nếu có sự phối hợp tốt giữa các đơn vị, nhà thầu trong nước sẽ có đủ khả năng thầu các công trình đấu thầu quốc tế. Trong ảnh: Nhà máy thủy điện Sơn La do Tổng Công ty Sông Đà làm chủ thầu chính. Ảnh: Bá Hoạt

Thêm vào đó, họ đã quá quen với thị trường quốc tế về cung cấp vật tư, thiết bị, cũng như hợp tác, liên kết dự thầu dưới hình thức thành lập các tổ hợp nên dễ dàng "qua mặt" nhà thầu trong nước. Trong khi các công trình thực hiện theo hình thức EPC sử dụng vốn nhà nước chủ yếu là công trình công nghiệp, điện, xi măng, DN trong nước chưa đảm nhận được khâu thiết kế, cung cấp thiết bị, nên thường yếu thế khi dự thầu. Qua báo cáo của các bộ, nhà thầu nước ngoài đang thực hiện 33% gói thầu EPC, riêng lĩnh vực nhiệt điện, họ thực hiện 12/17 gói thầu EPC. Phần lớn nhà thầu nước ngoài được chỉ định thực hiện công trình có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, vốn vay nước ngoài, vốn đầu tư không thuộc vốn nhà nước hoặc thắng thầu dự án có quy mô lớn, công nghệ mới đấu thầu quốc tế.

Tuy nhiên, nhìn vào nhà thầu trong nước, việc "thua trên sân nhà", ngoài lý do sự vượt trội của nhà thầu nước ngoài, còn do chính nhà thầu trong nước không biết hợp tác với nhau để hình thành các tổ hợp như nhà thầu nước ngoài. Thậm chí, các nhà thầu trong nước còn cạnh tranh với nhau, dìm giá, bỏ thầu giá thấp dẫn đến thiệt thòi không đáng có. Trên thực tế có hiện tượng chủ đầu tư dự án có vốn đầu tư trong nước không tin tưởng vào kinh nghiệm thi công cũng như quản lý của DN trong nước, nên hầu hết các dự án giao thầu, nhà thầu nước ngoài đều làm thầu chính, mặc dù giá hợp đồng có thể cao hơn giá thuê nhà thầu trong nước. Sau đó, nhà thầu chính nước ngoài này lại thuê các nhà thầu Việt Nam làm thầu phụ với giá tương đương trong nước để hưởng lợi.

Mặc dù pháp luật đã quy định trường hợp tổ chức đấu thầu quốc tế nhưng nhiều chủ đầu tư dự án sử dụng vốn nhà nước chưa tuân thủ nghiêm túc. Nhiều gói thầu nhà thầu trong nước có thể đảm nhận hoặc không nhất thiết phải thực hiện theo hình thức EPC nhưng chủ đầu tư vẫn tổ chức đấu thầu quốc tế hoặc yêu cầu theo hình thức EPC, đồng thời đưa ra điều kiện tài chính khiến nhà thầu trong nước không thể tham dự. Trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế thế giới và lạm phát cao trong nước, các DN ngành xây dựng chịu những tác động hết sức lớn. DN xây lắp thiếu việc do cắt giảm đầu tư công hoặc do nhà đầu tư không thu xếp được vốn; khối lượng thi công chậm được thanh toán. Trong khi chi phí nhân công, quản lý, lãi suất ngân hàng đều tăng cao. Tính riêng giá vật liệu xây dựng tăng từ 20-30% đã ảnh hưởng lớn đến hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, thậm chí doanh thu càng cao DN càng lỗ.

Để tăng cường năng lực cho DN trong nước, cùng với việc cơ cấu, sắp xếp lại tổ chức theo hướng tăng cường công nghệ, Bộ Xây dựng đã đề nghị các cơ quan nhà nước phối hợp với các DN, hiệp hội, nghiên cứu cơ chế liên danh, liên kết nhiều hơn với các nhà thầu nước ngoài, đặc biệt tại thị trường khu vực và những nước phát triển. Việc liên danh, liên kết này một mặt vừa tăng cường hiểu biết thị trường, kỹ thuật, tài chính cho DN trong nước, mặt khác vừa tạo lập thị trường khi dự thầu quốc tế.

Đặc biệt, Bộ Xây dựng cho rằng, cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung quy định phù hợp, tạo điều kiện cho DN trong nước dự thầu quốc tế. Trường hợp phụ thuộc vốn vay nên có cơ chế buộc thầu chính nước ngoài sử dụng thầu phụ Việt Nam với giá phù hợp. Trường hợp sử dụng vốn trong nước phải thực hiện nghiêm yêu cầu các gói thầu EPC mà khả năng nhà thầu trong nước đảm nhận được hơn 50% khối lượng công việc thì không tổ chức đấu thầu quốc tế mà phải tổ chức đấu thầu rộng rãi trong nước. Bộ Xây dựng cũng đề nghị Thủ tướng giao các đơn vị trong nước làm chủ đầu tư, thực hiện tổng thầu, thi công dự án - công trình trọng điểm, cấp bách quốc gia, công trình trọng điểm của ngành và các sản phẩm dịch vụ công để kích cầu, phát huy vai trò là công cụ phương tiện của Nhà nước trong việc điều tiết thị trường, kiểm soát nền kinh tế.

Khánh Khoa

Hà Nội mới