NHTM có cho doanh nghiệp vay đảo nợ?

NHTM có cho doanh nghiệp vay đảo nợ?

Hiện nay, đông đảo dư luận đang hết sức quan tâm đến một số vấn đề thời sự trong hoạt động ngân hàng gắn liền với những diễn biến vĩ mô của nền kinh tế, có thể khái quát như sau:

Một là, thanh khoản các Ngân hàng đã được cải thiện khá tốt, một số ngân hàng “ ứ tiền” hay “Bế tắc tiền tệ”, phải đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng vào Trái phiếu Kho bạc, Trái phiếu Chính phủ, Tín phiếu NHNN với lãi suất thấp; trong khi doanh nghiệp thiếu vốn mà vẫn không vay được. Các NHTM có hạ thấp được điều kiện vay vốn hay không, có bỏ qua một số nguyên tắc tín dụng hay không?

Hai là, tăng trưởng tín dụng trong những tháng đầu năm 2012 “ bằng không”, có nghĩa là không khoản tín dụng mới nào được cho vay ra cả?

Ba là, NHTM cho doanh nghiệp vay đảo nợ?

Bốn là, lãi suất cho vay công bố giảm nhưng hầu như doanh nghiệp không vay được, đồng thời liệu có giảm tiếp lãi suất cho vay được nữa không?

Bài viết xin trao đổi một số suy nghĩ xoay quanh những nội dung nói trên.

Trước hết phải khẳng định rằng, trong giai đoạn thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt, kiềm chế lạm phát, tập trung là từ đầu quý IV năm 2010 đến tháng 2 năm 2011, các loại lãi suất điều hành của NHNN, lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay của các TCTD tăng cao. Trong giai đoạn này đông đảo dư luận cho rằng nợ quá hạn nói chung, trong đó có nợ xấu tại các NHTM sẽ gia tăng, nợ xấu của doanh nghiệp cũng phát sinh lớn do thắt chặt tiền tệ. Đây là một thực tế đã được dự báo. Về nguyên tắc, nợ xấu phát sinh thì khách hàng nói chung và doanh nghiệp nói riêng khó có thể tiếp tục được vay vốn mới của NHTM. Nguyên tắc này không chỉ được thực thi ở Việt Nam mà tất cả các ngân hàng trên thế giới đều tuân thủ.

Tuy nhiên trong điều hành, NHNN cũng đã chủ động và linh hoạt, để tháo gỡ khó khăn cho khách hàng trong quan hệ tín dụng với NHTM. Ngay từ ngày 23/04/2012, NHNN đã ban hành quyết định số 780/QĐ- NHNN theo đó, các khoản nợ được điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ do NHTM đánh giá hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng có chiều hướng tích cực và có khả năng trả nợ tốt sau khi điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ sẽ được giữ nguyên nhóm nợ như đã phân loại theo quy định trước khi điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ.

Tiếp đó, tại văn bản số 2506/NHNN-CSTT, NHNN yêu cầu các TCTD trên cơ sở đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng vay và khả năng tài chính của mình tiến hành cơ cấu lại thời hạn trả nợ đối với khách hàng vay vốn không có khả năng trả nợ đúng hạn đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng theo quy định; thực hiện việc phân loại nợ đối với các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ, xem xét điều chỉnh giảm lãi suất cho vay của các hợp đồng tín dụng xuống theo mức hiện hành, nhất là đối với các lĩnh vực ưu tiên; xem xét miễn giảm lãi phải trả đối với khách hàng bị tổn thất về tài sản dẫn đến khó khăn về tài chính theo quy định.

Điều đó cho thấy, về cơ chế, chính sách, NHNN đã tháo gỡ, còn việc thực hiện là quyền tự chủ của TCTD trong quan hệ trực tiếp với khách hàng vay vốn, là người hiểu rõ nhất khả năng của người vay và tự chịu trách nhiệm về khoản cho vay của mình.

Vậy tại sao khách hàng nói chung, doanh nghiệp nói riêng vẫn rất khó vay được vốn NHTM, khái quát có 3 nguyên nhân chính sau:

(i) Khả năng hấp thụ vốn của doanh nghiệp rất yếu vì cả đầu tư và tiêu dùng đều thấp. Một số ngành sản xuất khó khăn, hàng tồn kho nhiều, tổng cầu giảm. Khi hàng tồn kho lớn, chậm tiêu thụ, vốn đọng chính bản thân doanh nghiệp cũng không dám vay chứ chưa dám nói đến NHTM là người cho vay. Song bên cạnh đó trường hợp tồn kho chờ tiêu thụ do kỳ vọng vào giá, tạm trữ chờ tiêu thụ, do mùa vụ, tạm trữ thực hiện chính sách bình ổn giá của Chính phủ, như: lúa gạo xuất khẩu, cao su và cà phê, hạt tiêu và điều,... nếu có nhu cầu hợp lý thì các NHTM vẫn cạnh tranh cho vay mới.

Trong lĩnh vực sản xuất xi măng và sắt thép cũng vậy, trong “ cơn sốt chạy đua cạnh tranh với nhau đầu tư các dự án lớn, các năm trước đây, nhiều nhà máy đã đi vào hoạt động nhưng tiêu thụ rất chậm, hàng tồn kho lớn; các nhà máy đang thi công dở dang cũng phải nghe ngóng, đầu tư cầm chừng, dự án mới đã làm lễ khởi công, động thổ nhưng không dám triển khai... nhu cầu vốn vay giảm so với trước.

Hàng loạt dự án thủy điện, đầu tư trong các năm trước đây đến nay có dấu hiệu “ bão hòa” bởi các địa điểm thuận lợi xây dựng nhà máy đã không còn, các địa điểm phức tạp khác không thể đầu tư do chi phí quá lớn, trong khi đó dư luận lên tiếng mạnh mẽ về tình trạng các nhà máy thuỷ điện phá huỷ môi trường và làm mất cân bằng tự nhiên,... do đó các nhà đầu tư không “ dại gì” đi triển khai dự án mới, nhu cầu vay vốn ngân hàng vì vậy cũng giảm. Đành rằng lãi suất vốn vay còn cao nên bản thân doanh nghiệp cũng cân nhắc hiệu quả đầu tư thời điểm này của mình.

(ii) Nhiều khách hàng, dù có nhu cầu nhưng không đáp ứng đủ điều kiện vay vốn nên ngân hàng không cho vay. Mặc dù có cơ chế chính sách điều chỉnh kỳ hạn nợ, gia hạn nợ của NHNN nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng được NHTM thực hiện vì còn phải căn cứ vào khả năng trả nợ của người vay. Bên cạnh nợ quá hạn phát sinh thì tài sản đảm bảo tiền vay cũng biến động: giá giảm, khó tiêu thụ hay khó bán, trường hợp NHTM có xiết nợ, phát mại thì bán cũng không có ai mua, hay giá bán rất thấp. Bởi vậy một mặt nếu NHTM cho vay thì giá trị khoản vay cũng thấp hơn. Trong quan hệ tín dụng nào cũng vậy, nếu cơ sở đảm bảo tiền vay, khả năng thanh toán hay trả nợ thấp hoặc không có thì không ai dám cho vay, không ai dám cho nợ tiền,...Bởi vậy tín dụng ngân hàng hiện nay khó “ ra” là điều dễ hiểu.

(iii) Sản xuất kinh doanh có tính chất mùa vụ, nền kinh tế có tính chất chu kỳ, khi vào giai đoạn tiêu thụ thấp, nhu cầu vốn đầu tư và kinh doanh chưa có, nền kinh tế khó khăn,... thì nhu cầu vay vốn sẽ giảm đi. 

NHTM là một loại hình tổ chức trung gian tài chính, huy động vốn, nhận tiền gửi, tiến hành cho vay và đầu tư. Trong điều kiện khó khăn về mở rộng cho vay nói trên, NHTM đầu tư tiền vào giấy tờ có giá, lãi suất thấp, thậm chí chênh lệch lãi suất nhìn bề ngoài về mặt số học là “ bằng không”, nhưng an toàn, đồng thời tạo “ hàng hóa” cho giao dịch trên thị trường mở, giao dịch trên thị trường thứ cấp, có vốn để đảm bảo thanh khoản, để sẵn sàng cho vay khi các giải pháp đồng bộ khác được tháo gỡ cho nền kinh tế có hiệu quả. Đây là nghiệp vụ kinh doanh bình thường không chỉ đối với các NHTM ở Việt Nam mà còn diễn ra ở các nước trên thế giới, hay đó là thông lệ quốc tế về hoạt động ngân hàng.

Về dư nợ của NHTM không tăng

Trong thực tế hoạt động kinh doanh của các NHTM, hàng ngày có nhiều khoản vay đến hạn, quá hạn được trả nợ; đồng thời có những khoản vay mới vẫn được giải ngân. Hộ sản xuất ở nông thôn, các trang trại ở nhiều vùng miền khác nhau; các gia đình làm nghề thu mua, chế biến, đánh bắt nông lâm thủy hải sản, kinh doanh vật tư nông nghiệp, kinh doanh vận tải, làm dịch vụ khác,... đặc biệt lĩnh vực lúa gạo, nuôi trồng thủy hải sản ở đồng bằng sông Cửu Long, nuôi bò sữa ở những vùng thuận lợi; trồng cây công nghiệp ở những vùng truyền thống; nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ thu hút đông lao động, sản xuất và thu mua hàng xuất khẩu... vẫn được NHTM giải ngân cho vay bình thường. Do vậy, nhìn tổng thể dư nợ không tăng hay tăng chậm, nhưng vẫn có những khoản vay mới phát sinh với lãi suất được cả người cho vay và người đi vay chấp nhận được.

Về vấn đề đảo nợ vốn vay

Trong quản trị rủi ro của một NHTM, nếu cán bộ tín dụng trực tiếp quản lý khách hàng, một phòng giao dịch hay một chi nhánh NHTM trực tiếp cho vay tiến hành đảo nợ, đảo nợ nhiều lần, nhằm che dấu khoản nợ xấu phát sinh mà người vay không có khả năng trả nợ, hay yếu tố làm trái nguyên tắc trong hoạt động tín dụng ( vay ké, nhờ người vay hộ, tiền vay sử dụng sai mục đích,...), nhằm che dấu cấp trên, che dấu cơ quan quản lý, tạm thời làm “ đẹp “ báo cáo tài chính và báo cáo tín dụng, thì rõ ràng không thể chấp nhận được.

Tuy nhiên, NHNN đã có cơ chế cho phép NHTM được điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ nếu đánh giá hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng có chiều hướng tích cực và có khả năng trả nợ tốt. NHNN cũng cho phép sau khi điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia han nợ sẽ được giữ nguyên nhóm nợ như đã phân loại theo quy định trước khi điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ, tức là không phát sinh nợ quá hạn, chưa phải trích lập dự phòng rủi ro cụ thể. Vì vậy, trên cơ sở đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng vay và khả năng tài chính của mình, các NHTM sẽ tiến hành cơ cấu lại thời hạn trả nợ đối với khách hàng vay vốn không có khả năng trả nợ đúng hạn đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng theo quy định; thực hiện việc phân loại nợ đối với các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ, xem xét điều chỉnh giảm lãi suất cho vay của các hợp đồng tín dụng xuống theo mức hiện hành

Nếu NHTM không dám điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ, không thể cơ cấu lại nợ, chứng tỏ người vay không có chiều hướng tích cực về sản xuất kinh doanh, không có khả năng trả nợ nên nếu có đảo nợ thì cũng chỉ kéo dài và che dấu nợ xấu, thậm chí còn “ nguy hiểm hơn” vì tiếp tục phát sinh lãi món vay cho một chu kỳ mới.  Đặc biệt là khoản vay mới vẫn phải tôn trong nguyên tắc cho vay: có mục đích rõ ràng và sử dụng vốn vay đúng mục đích, có cơ sở đảm bảo tiền vay, khả năng trả nợ đúng hạn cả gốc và lãi.

Đành rằng phải thừa nhận một thực tế, không phải chi nhánh NHTM nào cũng thực hiện việc điều chỉnh lãi suất cho khách hàng, vì yêu cầu hạch toán, yêu cầu kinh doanh, những khoản tiền gửi trước đây vẫn phải trả lãi cao nên việc điều chỉnh giảm lãi suất cho vay các hợp đồng tín dụng đang thực hiện phải được xem xét cụ thể.

Cuối cùng là về lãi suất

Thực tế hiện nay đối với những khách hàng tiềm năng, những khách hàng truyền thống và có uy tín, nhiều NHTM thực hiện cho vay dưới mức lãi suất 14,5% - 15%/năm theo chỉ đạo của NHNN, thậm chí chỉ có 13,5% - 14%/năm nhưng không phải là đại trà; riêng Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam giành 10.000 tỷ đồng cho vay lĩnh vực xuất khẩu với lãi suất chỉ có 12%/năm. Lãi suất cho vay của NHTM được dựa trên chi phí đầu vào của nguồn vốn huy động, uy tín của khách hàng vay vốn và chiến lược cạnh tranh, chiến lược khách hàng của NHTM. Việc tiếp tục giảm trần lãi suất huy đông vốn trên cơ sở đó giảm lãi suất cho vay còn tuỳ thuộc vào diễn biến kinh tế vĩ mô nền kinh tế, trực tiếp là diễn biến chỉ số CPI, không thể giảm liên tục được và phải có lộ trình.

Khó khăn của nền kinh tế là khó khăn của NHTM. NHTM là nơi “ hứng chịu” nhiều rủi ro của nền kinh tế, rủi ro của khách hàng. NHTM hoạt động trong xu thế hội nhập không chỉ làm chính sách và cũng không thể duy trì cơ chế “ bao cấp” trong hoạt động tín dụng ngân hàng được. Cần có tổng thể nhiều giải pháp khác nhau cho diễn biến kinh tế vĩ mô hiện nay, không nền chỉ “ dồn” về phía ngân hàng.

PGS.TS. Nguyễn Đắc Hưng

SBV