Chiêu lách luật của kiểm toán

Chiêu lách luật của kiểm toán

Báo cáo tài chính (BCTC) đã kiểm toán, nhưng trong nhiều trường hợp, vẫn không phản ánh đúng bản chất tài sản, thực trạng tài chính của DN.

Tình trạng bắt tay giữa kiểm toán và DN để đưa ra một BCTC như ý muốn là điều đã tồn tại, tuy nhiên, bắt lỗi kiểm toán lại không dễ dàng.

Lách luật vì luật… hở

Trao đổi với ĐTCK, một lãnh đạo UBCK cho biết, các DN hiện đang hạch toán trích lập dự phòng giảm giá các khoản đầu tư OTC rất... lung tung. Lý do quan trọng là, không có quy định chuẩn mực nào bắt buộc các DN phải trích lập dự phòng đầu tư chứng khoán OTC, chưa kể cơ sở để xác định giá trích lập dự phòng cũng rất lỏng lẻo.

Trước hết là mức giá giao dịch làm căn cứ trích lập. Thanh khoản thị trường èo uột, nhiều mã chứng khoán hầu như không có giao dịch. Vì thế, giá dùng để tính trích lập dự phòng mà các CTCK đang áp dụng là bình quân báo giá của 3 CTCK, một căn cứ rất... linh hoạt, do tình trạng CTCK trao đổi báo giá cho nhau khá phổ biến. Căn cứ báo giá đã lung tung, mức độ trích lập của các DN lại càng... tùy hứng hơn, vì căn cứ pháp lý hướng dẫn việc hạch toán chưa đầy đủ. Có DN thì trích lập đầy đủ, có DN lại không trích lập. Có DN thận trọng quá nên thậm chí trích lập dự phòng giảm giá khoản đầu tư OTC lên tới 80% mức giá báo giao dịch trên thị trường.

Trong các trường hợp trên, kiểm toán nếu đủ kinh nghiệm và đạo đức nghề nghiệp có thể sẽ yêu cầu DN trích lập dự phòng giảm giá đầu tư phù hợp, sát với khả năng thu hồi vốn hơn. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, vì các lý do khác nhau, kiểm toán vẫn để mặc cho DN trích lập dự phòng theo ý muốn, bất kể việc hạch toán như vậy có thể dẫn đến thay đổi trọng yếu kết quả kinh doanh trong kỳ. Nhưng, bắt lỗi kiểm toán trong trường hợp này không đơn giản, vì quy định không rõ ràng.

Lãnh đạo UBCK nói trên cho hay, có CTCK vẫn hạch toán khoản đầu tư OTC vào một DN ngành xi măng (mà theo BCTC năm 2011, công ty này đã lỗ gần hết vốn chủ) ở mức giá... 40.000 đồng/cổ phiếu từ 3 năm nay. Khoản đầu tư này chiếm tới 10% vốn điều lệ của CTCK, khoảng 35% vốn chủ sở hữu theo BCTC năm 2011. Như vậy, nếu thận trọng, tức là coi như khoản đầu tư kia bằng 0 thì vốn chủ sở hữu của CTCK này đã bị sụt giảm rất nghiêm trọng. Thế nhưng, trong BCTC năm 2011 của CTCK này, kiểm toán vẫn không có lưu ý gì cho các cổ đông.

Ngoài trích lập dự phòng, các khoản phải thu của nhiều DN, đặc biệt là khối CTCK, cũng được kiểm toán lờ đi, mà nguyên nhân chính xuất phát từ đạo đức nghề nghiệp của người hành nghề kiểm toán và bất cập của chế độ kế toán hiện hành.

Theo tìm hiểu của ĐTCK, có những DN có khoản phải thu lên tới cả nghìn tỷ đồng, trong đó, không ít khoản được DN cho khách hàng đảo hạn mấy năm liền. Vì liên tục được đảo hạn, DN vẫn hạch toán các khoản phải thu này là nợ trong hạn, không phải trích lập dự phòng. Kiểm toán hoàn toàn có thể phát hiện ra tình trạng này, nhưng vẫn lờ đi cho DN. Một vài trường hợp khác, các khoản nợ đã bị rơi vào tình trạng quá hạn, nhưng DN không trích lập vì ban giám đốc ký cam kết chắc chắn thu hồi được.

Chọn mẫu kiểm toán theo... ý đồ

Cũng liên quan đến các khoản phải thu, phải trả, chọn mẫu theo ý đồ cũng là một cách để kiểm toán thu được kết quả khảo sát nợ… đẹp. Nếu cố tình lựa chọn mẫu đẹp thì kết quả kiểm toán dù sai lệch với thực trạng tài chính cũng rất khó để quy tội cho kiểm toán.

Trên thực tế, đối với các khoản phải thu của DN, nhất là các DN có nhiều khoản phải thu, thì áp dụng phương pháp chọn mẫu trong quá trình kiểm toán là cách mà các kiểm toán viên thường sử dụng để đánh giá khả năng thu hồi nợ.

Thông thường, tiêu chí chọn mẫu phải được đưa ra ngay từ đầu, đảm bảo khách quan, có tính đại diện... để tăng mức độ xác thực. Tuy nhiên, đó là về lý thuyết. Để có được các con số “đẹp”, tránh tình trạng phải lập dự phòng lớn cho các khoản phải thu, phải trả, đã có tình trạng kiểm toán bắt tay với DN để chọn mẫu không điển hình. Kết quả sai lệch, nhưng để chứng minh có sự can thiệp mẫu kiểm toán là không dễ.

Uyên Phạm

đầu tư chứng khoán