Vốn nhà nước nên được giao khoán

Vốn nhà nước nên được giao khoán

Ngày 28-5-2018, Quốc hội đã dành toàn bộ thời gian để thảo luận về công tác quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và cổ phần hóa giai đoạn 2011-2016. Điểm nổi bật, tựu trung vẫn là việc sử dụng vốn không hiệu quả. Cùng với việc đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa, nên chăng vốn hoặc tài sản của nhà nước cần được giao khoán?

Đến cuối năm 2016, có 18 tập đoàn, tổng công ty đầu tư 110 dự án ở nước ngoài, với tổng vốn đăng ký là 12,6 tỉ đô la Mỹ. Ảnh: TRIỆU TRÙNG ĐIỆP

Vốn nhà nước được quản lý không hiệu quả

Theo báo cáo giám sát của Quốc hội, 583 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước (doanh nghiệp nhà nước - DNNN) đến cuối năm 2016 có tổng số vốn là gần 1,4 triệu tỉ đồng (61,4 tỉ đô la Mỹ). Mặc dù với nguồn vốn lớn như vậy, tỷ suất sinh lợi trên vốn kinh doanh của các DNNN là rất thấp, như năm 2015 chỉ đạt 2,1%/năm. Nếu điều chỉnh lạm phát trung bình 4-6%/năm thì xem như hiệu quả của đầu tư vốn là số âm.

Bên cạnh đó, mặc dù tổng tài sản là hơn 3,05 triệu tỉ đồng (tăng 45,8% so với 2011) nhưng nợ phải trả cũng xấp xỉ 1,63 triệu tỉ đồng, tính ra tỷ số nợ trên tổng tài sản là 0,53, và phần tài sản tăng này chủ yếu là do các khoản vay. Nếu tình trạng tỷ suất sinh lời trên vốn kinh doanh thấp hơn chi phí vay kéo dài, thì chắc chắn nguồn vốn chủ sở hữu sẽ bị mòn dần theo thời gian.

Hiệu quả sản xuất kinh doanh của các DNNN nhìn chung là thấp, mặc dù quy mô của doanh nghiệp theo tài sản và vốn chủ sở hữu tăng dần. Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước năm 2017 gửi Quốc hội cho thấy, mặc dù 24/27 tập đoàn, tổng công ty, công ty nhà nước qua kiểm toán là kinh doanh có lãi, tuy nhiên nếu tính sát sao trên tổng thể nguồn lực đưa vào sản xuất kinh doanh thì kết quả chắc sẽ không được khả quan như vậy.

Cũng trong báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, hoạt động đầu tư tài chính của một số tập đoàn, tổng công ty không hiệu quả với nhiều công ty con thua lỗ lớn, âm vốn chủ sở hữu như Vinachem, TKV, Vinacafe... Bên cạnh đó, một số đơn vị chậm thoái vốn ra khỏi lĩnh vực đầu tư vốn không phải sở trường của mình như bất động sản, ngân hàng, hay còn góp vốn sở hữu chéo lẫn nhau. Một số tập đoàn, tổng công ty đầu tư ra nước ngoài không hiệu quả, nguy cơ thua lỗ cao.

Cụ thể, đến cuối năm 2016, có 18 tập đoàn, tổng công ty đầu tư 110 dự án ở nước ngoài, với tổng vốn đăng ký là 12,6 tỉ đô la Mỹ. Trong số này, 7 tỉ đô la đã được đầu tư chính thức với 25,5% dự án báo lỗ, 29% dự án báo lỗ lũy kế. Với khoản lợi nhuận được chia trong năm 2016 là 145 triệu đô la Mỹ, tương đương khoảng 2% tổng vốn đầu tư ra nước ngoài đã được giải ngân, tỷ suất này còn thấp hơn cả mua trái phiếu chính phủ.

Khoán quản lý vốn nhà nước

Các DNNN nói chung, không chỉ được thuận lợi hơn trong sản xuất kinh doanh về mặt chính sách mà còn có nguồn lực hết sức dồi dào về nguồn vốn, tài sản. Tuy vậy, do một phần chưa bị áp lực cao về hiệu quả sản xuất kinh doanh, một phần các chỉ tiêu đánh giá chưa phản ánh đúng hiệu quả thực sự theo thị trường nên tỷ suất sinh lời trên vốn hay tài sản của nhà nước là thấp và không hiệu quả.

Để khắc phục điều này, Nhà nước cần có cơ chế khoán về hiệu quả sản xuất kinh doanh kèm với hiệu quả sử dụng vốn hoặc tài sản của Nhà nước. Chẳng hạn, doanh thu của một tập đoàn nhà nước có thể lên đến hàng ngàn tỉ đồng, lợi nhuận trước thuế vài trăm tỉ đồng, nhưng nếu đó là kết quả từ một lượng vốn được giao quản lý hàng chục ngàn tỉ đồng thì hiệu quả có thể nói là không có, thậm chí làm thất thoát lãng phí.

Do đó, cần có cơ chế khoán trực tiếp cho lãnh đạo đơn vị và đơn vị, ngoài các chỉ tiêu về tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận trước thuế, thì cần tính đến các chỉ tiêu như lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE), lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA), kể cả lợi nhuận trên vốn đầu tư (ROI). Nếu vượt chỉ tiêu được khoán, lãnh đạo cùng đơn vị đó sẽ được chia sẻ phần vượt trội, và đương nhiên, nếu không đạt được (sau nửa nhiệm kỳ chẳng hạn), sẽ phải bị thay thế bởi ứng viên khác và có thể bị thu hẹp lại nguồn vốn (quy mô).

Cơ chế khoán, một cách nào đó sẽ khiến người lãnh đạo đơn vị DNNN phải năng động hơn, sử dụng những người có chuyên môn tốt nhất có thể, để giúp đơn vị có thể đạt và vượt kế hoạch mục tiêu. Trong những trường hợp đơn vị có khả năng đầu tư nhưng đó không phải là chuyên môn của mình, thì cần ủy thác đầu tư ở những đơn vị chuyên nghiệp trên thị trường. Một khi quyền lợi thiết thực của người lãnh đạo đơn vị được gắn liền với hiệu quả sử dụng vốn được Nhà nước ủy quyền giao quản lý, trong đó có cả trách nhiệm giải trình, thì hiệu quả sử dụng vốn, tài sản của Nhà nước sẽ được nâng cao.

Võ Đình Trí

TBKTSG