Cuộc đối đầu của hai anh em trong gia tộc giàu nhất châu Á

So với những lễ cưới tiêu chuẩn cao nhất ở Ấn Độ, đám cưới của Akash Ambani và Shloka Mehta vào tháng 3/2019 càng xa hoa. Sự kiện bắt đầu ở dãy Alps của Thụy Sĩ, với dàn khách mời di chuyển đến bằng máy bay riêng. Tại thị trấn nghỉ dưỡng St. Moritz, họ tham dự lễ hội mùa đông và theo dõi buổi biểu diễn của ca sĩ ban nhạc Coldplay Chris Martin.

Sau đó, lễ cưới tiếp tục tổ chức tại Mumbai trong 3 ngày, kết thúc bằng buổi tiệc hoành tráng tại một trung tâm hội nghị hoàn toàn mới, với đài phun nước, thảm hoa và bức tượng thần Krishna khổng lồ bằng cây cỏ. Toàn bộ lễ cưới tốn vài chục triệu USD. Nhưng với cha của Akash, ông Mukesh Ambani, đây chỉ là số tiền lẻ.

Mukesh là Chủ tịch Reliance Industries - công ty sở hữu các nhà máy lọc dầu, nhà máy hóa chất, siêu thị và mạng di động lớn nhất Ấn Độ. Với tài sản 53 tỷ USD, theo Bloomberg Billionaires Index, Mukesh hiện là người giàu nhất châu Á và ngoài Thủ tướng Narendra Modi, có lẽ ông là người quyền lực nhất Ấn Độ.

Quy mô đồ sộ của Reliance Industries có thể thấy qua việc công ty này đóng góp 10% tổng giá trị xuất khẩu của Ấn Độ. Việc này giống như Mỹ có một công ty tương đương Dow Chemical, AT&T, Exxon Mobil và Amazon cộng lại. 

Ngay cả Covid-19 cũng gần như không thể cản bước phát triển của tập đoàn này. Dù giá dầu lao dốc từng vùi dập cổ phiếu Reliance, công ty này đã gỡ lại gần như toàn bộ tổn thất, một phần nhờ thương vụ bán 5,7 tỷ USD cổ phần trong mảng kinh doanh kỹ thuật số cho Facebook.

Khi đám cưới bắt đầu, em trai của tỷ phú Mukesh - ông Anil Ambani cũng đứng gần lối vào để chào khách. Ông thực hiện nhiệm vụ của một thành viên trong gia tộc giàu nhất châu Á, với sự tự tin và niềm nở. Dù vậy, không ai biết đây chỉ là cái vỏ hòa thuận để che đậy không khí căng thẳng bên trong. 

Vào thời điểm diễn ra đám cưới người cháu, Anil còn 10 ngày nữa là đến hạn trả khoản nợ 80 triệu USD. Nếu không, ông có thể rơi vào tình huống xấu nhất là phải ngồi tù. Trong nhiều tuần, Anil và Mukesh mắc kẹt trong các cuộc nói chuyện về cứu trợ. Mẹ của cả hai phải đứng giữa để điều đình. Bà muốn có một giải pháp bảo vệ cho Anil và ngăn gia đình rơi vào rắc rối tài chính. Tuy nhiên, Mukesh không muốn giúp không công. Còn Anil lại chưa đưa ra tài sản bảo đảm mà Mukesh hài lòng.

Anh em nhà Ambani bắt đầu sự nghiệp với không khí rất hòa thuận. Anil từng mô tả anh em họ như là hai cơ thể, một tâm trí. Nhưng sau khi người cha Dhirubhai Ambani - nhà sáng lập Reliance, qua đời gần năm thập kỷ trước, họ ngày càng lạnh nhạt. Cuối cùng cả hai chia đôi đế chế kinh doanh và sau đó trở thành đối thủ cạnh tranh trực tiếp.

Dù với công chúng, gia đình Ambani khẳng định hai anh em rất hòa đồng. Một người chứng kiến các cuộc nói chuyện khi Anil mắc nợ nói với Bloomberg rằng Mukesh đã đẩy Anil vào thế phải van xin.

Những khác biệt từ thời trẻ

Anil (trái) và Mukesh (phải) cùng cha Dhirubhai Ambani vào năm1986. Ảnh: Trunk Archive

Nhà sáng lập Reliance Dhirubhai Ambani nuôi dạy hai người con Mukesh và Anil khá nghiêm khắc. Cuối tuần, ông sẽ dẫn họ đi chơi ngoài trời, khuyến khích con đi bộ 10 km dưới trời mưa và dùng một hộp xoài làm phần thưởng. Ông từng phạt giam con mình trong garage 2 ngày, chỉ được uống nước và ăn bánh roti vì  gây rối khi nhà có khách.

Cả hai người con tham gia vào hoạt động kinh doanh rất sớm. Những năm 20 tuổi, họ đã đảm nhận vai trò nổi bật trong công ty. Mukesh là người quản lý các nhà máy, trong đó có nhà máy polyester trong nước đầu tiên của Reliance. Còn Anil phụ trách các hoạt động liên quan đến chính phủ, nhà đầu tư và báo chí.

Vai trò của họ phù hợp với tính cách. Mukesh ăn mặc đơn giản, kết hôn với một người phụ nữ được cha mẹ chọn ở tuổi 27, và dành hầu hết các buổi tối để xem phim ở nhà. Anil thì chăm chút quần áo và đầu tóc, kết thân với các ngôi sao mạng xã hội và Bollywood, đi dạo bằng máy bay riêng của công ty. Ông kết hôn ở tuổi 31, với nữ diễn viên Tina Munim, vốn không được bố mẹ bằng lòng.

Công chúng cũng hiếm khi bắt gặp Mukesh. Nhưng với Anil, vào nhiều buổi tối, các phóng viên có thể thấy ông bên ngoài trụ sở Reliance, ngồi trên mui chiếc Cadillac, ăn thức ăn đường phố và nói chuyện về triển vọng của công ty.

Bất hòa hiện rõ

Những căng thẳng nào giữa hai người đều được giấu kín khi cha họ còn sống. Nhưng năm 2002, ông Dhirubhai đột ngột qua đời vì đột quỵ ở tuổi 69, không để lại di chúc. Vì thế, hai anh em quyết định quyền thừa kế và phân chia quyền lực theo vai vế. Mukesh trở thành Chủ tịch Reliance, còn Anil là Phó chủ tịch.

Sau đó, mối quan hệ của họ rất nhanh trở nên căng thẳng. Người này tin rằng người kia đã đưa ra quyết định mà không có sự tham khảo ý kiến đầy đủ của đối phương. Mukesh bực mình khi Anil công bố một dự án sản xuất điện mà không hỏi ý. Còn Anil tức giận khi Mukesh tái cấu trúc các công ty nắm giữ cổ phiếu của Reliance mà không thông qua ông.

Trên hết, tranh chấp của họ xuất phát từ bản chất mối quan hệ. Mukesh cho rằng ông hiển nhiên là ông chủ, trong khi Anil coi mình là một đối tác bình đẳng.

Một loạt cuộc nội chiến nhà Ambani xảy ra sau đó. Anil từ chối ký vào báo cáo tài chính của Reliance, với lý do báo cáo phản ánh không đầy đủ tình hình. Có thời điểm, Bộ trưởng Tài chính Ấn Độ còn phải đề nghị hai anh em hàn gắn quan hệ. Cuối cùng, mẹ của họ - bà Kokilaben Ambani, phải ra tay. Tháng 6/2005, bà tuyên bố đã giải quyết một cách thân thiện vấn đề của hai người con và sẽ giữ vững, phát triển việc kinh doanh của gia đình.

Giải pháp của bà là chia đôi đế chế Reliance. Mukesh sẽ sở hữu các doanh nghiệp lọc hóa dầu, phát triển chậm nhưng có lãi. Trong khi Anil sẽ nắm giữ các hoạt động có vẻ có tiềm năng lâu dài hơn - dịch vụ tài chính, sản xuất điện và viễn thông.

Sau cuộc chia tách

Ông Anil Ambani. Ảnh: Redux

Năm 2007, theo ước tính của Forbes Ấn Độ, tài sản ròng của Anil tăng gấp ba, lên 45 tỷ USD, đưa ông trở thành người giàu thứ ba đất nước. Người anh Mukesh cũng chỉ giàu hơn 4 tỷ USD.

Khi đã có nhiều tiền, Anil có nhiều đam mê tỷ phú hơn. Ông tài trợ chính cho đạo diễn nổi tiếng Steven Spielberg của DreamWorks Pictures. Thỉnh thoảng, ông mời giới thượng lưu Mumbai đến thưởng thức các bộ phim sắp phát hành. Mukesh dĩ nhiên cũng được mời đến dự.

Tuy nhiên, đáng chú ý trong thỏa thuận đình chiến của hai anh em là điều khoản không được tham gia vào cạnh tranh vào ngành của nhau trong 10 năm sau chia tách. Sau thời gian phát đạt, các dự án điện của Anil dần khó khăn khi cơ quan quản lý yêu cầu hạ giá điện. Ông cũng phải xây dựng lại mạng viễn thông của minh khi công nghệ cũ đã lỗi thời.

Trong khi đó, người anh Mukesh đang kiếm được hơn 40 tỷ USD mỗi năm đã nhìn thấy cơ hội. Trong thỏa thuận cung cấp khí đốt cho các nhà máy điện của người em, Mukesh đã yêu cầu hủy bỏ điều kiện không cạnh tranh.

Nhờ vậy, ông nhảy vào lĩnh vực viễn thông khi chỉ nửa dân số Ấn Độ có điện thoại di động. Năm 2016, Reliance ra mắt Jio - nhà mạng cam kết có giá cước rẻ hơn nhiều so với các đối thủ.

Jio ban đầu đứng dưới danh nghĩa sở hữu bởi một công ty ít tên tuổi là Infotel Broadband Services. Nhưng sau đó, họ được Reliance mua lại rất nhanh. Chưa đầy 3 năm sau, cơ quan quản lý viễn thông Ấn Độ thay đổi quy định, cho phép Jio cung cấp cả dịch vụ gọi thoại lẫn dữ liệu.

Giải cứu em trai

Khi ra mắt Jio, Mukesh không chỉ đơn giản tham gia mà còn muốn thống trị thị trường viễn thông Ấn Độ. Ông tin có thể làm được điều đó bằng cách biến hàng trăm triệu người nghèo chưa dùng di động trở thành người tiêu dùng trực tuyến.

Với lượng tiền mặt khổng lồ, Reliance sẵn sàng đốt tiền nhiều năm để tung ra các gói dịch vụ siêu rẻ nhằm xây dựng tập khách hàng lớn, trung thành để sau này mang lại lợi nhuận. Jio đã kết liễu số phận nhà mạng Reliance Communications của Anil năm 2019, khi buộc đối thủ nộp đơn xin phá sản. 

Đầu năm 2019, Phòng 6 tòa nhà Tòa án Tối cao New Delhi chật kín người đến xem. Anil - khi đó không còn là tỷ phú - bị triệu tập vì bảo lãnh cá nhân khoảng nợ 80 triệu USD cho Reliance Communications trước chủ nợ Ericsson (Thụy Điển). Ông từng cam kết trước tòa là sẽ trả tiền, nhưng đã không làm được.

Sau hơn một tháng xét xử, Anil bị tòa tuyên có tội nhưng được cho một tháng để hủy bỏ bản án bằng cách nộp tiền mặt trả nợ. Phán quyết khiến Anil bị sốc, nguồn tin của Bloomberg cho biết, vì ông không nghĩ rằng tòa án sẽ chống lại mình.

Anil đành phải tìm đến anh trai, van xin sự trợ giúp để không phải ngồi tù. Cuối cùng, sau nhiều lần đàm phán, họ đạt thỏa thuận. Trong một thông cáo báo chí tuyên bố về việc này, Anil cảm ơn anh trai vì đã giữ đúng giá trị gia đình.

Tuy nhiên, những người trong cuộc tiết lộ để đổi lấy tiền của Mukesh, Anil đã nhượng lại hai hợp đồng cho thuê văn phòng ở Mumbai. Thông cáo có trích lời Anil, nhưng được soạn thảo bởi phía Mukesh. Anil chỉ được xem qua trước khi công bố.

Số phận đối lập

Thời đại của Thủ tướng Modi - nhà lãnh đạo thân thiện với đầu tư và hiện đại hóa tạo ra nhiều thuận lợi cho Mukesh. Ông bắt đầu phát triển mối quan hệ với Thủ tướng Modi vào những năm 1990. Theo những người thân cận với gia đình Ambani, Mukesh hiếm khi phải xin gặp Modi. Thay vào đó, ông thường xuyên được mời đến dinh thự của Thủ tướng để bàn bạc.

Sự ưu ái này cũng có thể xuất phát từ thói quen của Mukesh, khi định hướng Reliance tương đồng với các mục tiêu của chính phủ. Ông Mukesh cũng tận dụng một số quyết định pháp lý quan trọng. Năm 2016, Amazon công bố kế hoạch rót thêm 3 tỷ USD vào Ấn Độ, đánh cược rằng họ có thể hợp nhất thị trường bán lẻ đang bị phân mảnh này. Hai năm sau, Walmart cũng chi 16 tỷ USD để mua Flipkart, công ty thương mại điện tử lớn nhất Ấn Độ.

Nhưng ngay sau khi Walmart công bố thỏa thuận, chính phủ Ấn Độ công bố các quy định mới nghiêm ngặt về bán lẻ trực tuyến, cấm các công ty nước ngoài bán hàng của chính họ. Thay vào đó, họ sẽ chỉ được phép hoạt động như như người bán bên thứ ba, kiểu Ebay. Vì vậy, cả Amazon và Walmart đều phải bán các mặt hàng nội địa của Ấn Độ.

Vài tuần sau, Mukesh ra tay. Ông xuất hiện cùng Thủ tướng Modi tại một sự kiện ở Gujarat, tuyên bố Reliance sẽ tham gia mảng thương mại điện tử, phát huy từ thế mạnh sẵn có là mạng lưới bán lẻ với gần 11.000 cửa hàng tiện lợi, thời trang, trang sức và siêu thị. Hai năm qua, cổ phiếu của công ty đã tăng 60%.

Gần đây nhất, Reliance đạt thỏa thuận bán 10% Jio Platforms, một bộ phận bao gồm các hoạt động thương mại điện tử và di động của Reliance, cho Facebook. Đây là thương vụ lớn nhất của Facebook từ sau khi họ mua WhatsApp năm 2014. Ngay sau đó, một số nhà đầu tư hàng đầu của Mỹ, bao gồm KKR&Co. và Silver Lake Partners, cũng đã mua cổ phần tại Jio.

Ngày nay, Mukesh đã thoát khỏi hình ảnh ẩn dật cũ. Ông thân thiện trong các buổi phỏng vấn quảng bá cho Jio. Ông tích cực tham gia các sự kiện lớn như Diễn đàn kinh tế thế giới và Sáng kiến đầu tư tương lai. Ông và vợ Nita, trở thành những người gắn kết xã hội thượng lưu Mumbai. Trước khi đại dịch xảy ra, hầu như không tuần nào biệt thự 27 tầng của ông không có sự kiện.

Ông Mukesh (bên phải) và ông Anil (bên trái). Ảnh: FT

Anil thì giờ ngược lại, gần như biến mất khỏi công chúng. Là một người yêu thích thể hình, ông chăm cho cho vóc dáng và bắt đầu ngày mới với một chặng marathon 10 dặm. Ông cũng sống đời sống tôn giáo nhiều hơn. Ông thường cầu nguyện tại đền thờ Hindu với mẹ và nói với bạn bè rằng giờ ông thấy thành công vật chất là rỗng tuếch so với sự thỏa mãn tâm linh.

Tuy nhiên, ông vẫn cố gắng xoay chuyển mọi thứ, làm việc tới 14 giờ mỗi ngày để giải cứu các công ty của mình và bảo vệ phần tài sản còn lại. Anil từng được khuyên nên tuyên bố phá sản và bắt đầu lại. Nhưng ông đã từ chối vì cho rằng từ bỏ có thể khiến ông bỏ lỡ một số cơ hội bất ngờ.

Khó khăn với Anil vẫn tiếp tục chồng chất. Một nhà thầu quốc phòng của ông đã phá sản. Tại cuộc họp cổ đông vào tháng 9/2019, một luật sư nói rằng đã mất gần hết số tiền bỏ vào các doanh nghiệp của Anil. Bất cứ ai muốn thu hồi chút vốn còn lại sẽ phải xếp hàng.

Ông cũng đang bị hơn chục chủ nợ đòi tiền. Trong đó có 3 ngân hàng Trung Quốc đã cho Reliance Communications vay 925 triệu USD để xây dựng mạng viễn thông mới vào năm 2012. Gần đây, họ kiện Anil ở London, cho rằng ông đã bảo lãnh cá nhân cho thương vụ.

Trong phiên điều trần tháng 2/2020, Anil lập luận rằng không đứng ra bảo lãnh cá nhân. Ông cho biết tài sản riêng hiện chỉ còn 9 triệu USD, quá ít so với các khoản nợ hơn 300 triệu USD. Tuy nhiên, thẩm phán David Waksman bày tỏ nghi ngờ khi Anil vẫn còn sở hữu một máy bay, một du thuyền và 11 chiếc ôtô. "Có lý do chính đáng để cho rằng anh ta không thẳng thắn", Wak Wakman nói. Thẩm phán cũng cho rằng luôn có khả năng người anh Mukesh sẽ tiếp tục cứu giúp.

Anil thì phủ nhận điều này trước tòa. Ông nói rằng việc giải cứu không phải là sự kiện có thể lặp đi lặp lại. "Tôi khẳng định đã hỏi rồi", ông nói, "nhưng không thể huy động thêm bất kỳ nguồn tài chính nào từ bên ngoài".