Doanh nghiệp sẽ dễ đòi bồi thường hơn trong EVIPA

04/07/2020 09:50
04-07-2020 09:50:24+07:00

Doanh nghiệp sẽ dễ đòi bồi thường hơn trong EVIPA

Với mục đích khắc phục những khuyết điểm của phương thức giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế bằng tòa án và trọng tài đầu tư quốc tế một cấp truyền thống, Hiệp định Khuyến khích và bảo hộ đầu tư EU - Việt Nam (EVIPA) đã vơi bớt gánh lo cho doanh nghiệp khi thiết lập cơ chế trọng tài thường trực, chuyên trách được tổ chức ở cấp sơ thẩm và phúc thẩm.

Tuy nhiên, làm sao để gánh lo đó được vơi nhẹ trên thực tế là câu chuyện khá phức tạp.

Về lý thuyết, cơ chế trọng tài hai cấp có thể tạo ra một phán quyết trọng tài “đẹp trên giấy” nhưng nếu doanh nghiệp không có cơ chế nào yêu cầu các quốc gia bồi thường thiệt hại do các vi phạm nghĩa vụ đầu tư mà các quốc gia này gây ra thì “phán quyết đẹp” có ý nghĩa gì không?

Nhằm góp phần bảo vệ doanh nghiệp của EU, EVIPA đã thiết lập một tiền lệ mới đối với Việt Nam bằng cách cho phép công nhận và thi hành phán quyết trọng tài hai cấp theo Công ước New York 1958 về công nhận và thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài (sau đây gọi là Công ước New York) và Công ước ICSID 1965 về giải quyết tranh chấp đầu tư giữa nhà đầu tư với quốc gia tiếp nhận đầu tư (sau đây gọi là Công ước ICSID).

Trong giai đoạn EVIPA chưa có hiệu lực, nếu doanh nghiệp EU khởi kiện Chính phủ Việt Nam ra trọng tài đầu tư một cấp được thành lập theo các hiệp định bảo hộ đầu tư (BITs) song phương giữa Việt Nam và các quốc gia thành viên EU, và trọng tài này kết luận Việt Nam phải bồi thường, thì doanh nghiệp EU có nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu công nhận và thi hành phán quyết trọng tài này đến Bộ Tư pháp Việt Nam.

Trong thời hạn năm ngày làm việc, kể từ ngày nhận được hồ sơ, Bộ Tư pháp phải chuyển cho tòa án có thẩm quyền của Việt Nam để tòa án căn cứ vào Công ước New York, Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Luật Trọng tài 2010 để công nhận và cho thi hành hoặc từ chối công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài một cấp.

Tuy nhiên, trong quá trình đàm phán EVIPA, EU và Việt Nam đều hiểu được rằng cơ chế công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài, bao gồm cả trọng tài đầu tư một cấp theo các BITs, theo Công ước New York đã ít nhiều tạo cơ hội cho tòa án của các quốc gia lạm dụng áp dụng pháp luật của nước mình để từ chối công nhận và cho thi hành phán quyết của trọng tài(2).

Do đó, để bảo vệ các doanh nghiệp trước viễn cảnh “mất cả chì lẫn chài” khi vừa bị thiệt hại do các hành vi của quốc gia tiếp nhận đầu tư gây ra, vừa tốn kém chi phí theo đuổi vụ kiện mà không thể thực thi phán quyết, EVIPA đã vô hiệu hóa một phần cơ chế công nhận và thi hành phán quyết trọng tài theo Công ước New York.

Thay vào đó, việc công nhận và thi hành phán quyết trọng tài hai cấp của EVIPA sẽ được thực hiện phù hợp với cả Công ước New York và Công ước ICSID, tùy thuộc vào thời gian doanh nghiệp yêu cầu công nhận và thi hành phán quyết trọng tài hai cấp vào thời điểm nào.

Cụ thể, nếu Việt Nam bị các doanh nghiệp của EU khởi kiện lên trọng tài hai cấp của EVIPA và hội đồng trọng tài này kết luận Việt Nam phải bồi thường cho các doanh nghiệp thì các doanh nghiệp này sẽ yêu cầu tòa án Việt Nam công nhận và thi hành phán quyết trọng tài đầu tư quốc tế theo cơ chế của Công ước New York trong vòng năm năm kể từ khi EVIPA có hiệu lực (điều 3.57 khoản 3 và 4).

Sau khi hết khoảng thời gian năm năm này, phán quyết của trọng tài hai cấp của EVIPA sẽ được công nhận và thi hành theo điều 52 Công ước ICSID (điều 3.57, EVIPA).

Sau hơn 60 năm thực hiện, Công ước New York đã bộc lộ nhiều khuyết điểm vì các quốc gia có nghĩa vụ công nhận và thi hành phán quyết trọng tài luôn tìm đủ mọi cách từ chối công nhận và cho thi hành phán quyết.

Đối với các tranh chấp đầu tư giữa nhà đầu tư nước ngoài với quốc gia có chủ quyền, tỷ lệ từ chối công nhận và thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài còn cao hơn bởi vì các quốc gia luôn cho rằng họ có quyền lập pháp để bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Ví dụ như, vụ Gazprom kiện Lithuania, tòa phúc thẩm của Lithuania đã từ chối công nhận phán quyết trọng tài với lý do trái với trật tự công cộng của Lithuania vì vi phạm chủ quyền quốc gia của Lithuania(3).

Trong khi đó, theo Công ước ICSID, phán quyết trọng tài lúc này sẽ ràng buộc các bên tranh chấp một cách “tự động” và được cưỡng chế thi hành như phán quyết có hiệu lực của tòa án của chính quốc gia có nghĩa vụ công nhận và thi hành phán quyết (điều 53 Công ước ICSID và được cụ thể hóa tại điều 3.57, EVIPA).

Trong đó, tự động được hiểu là tòa án của EU và tòa án của Việt Nam không được can thiệp vào quá trình công nhận, cho thi hành và, do đó, không có thẩm quyền hủy phán quyết trọng tài hai cấp của EVIPA. Phán quyết của trọng tài hai cấp sẽ chỉ không được thi hành nếu bị hủy bởi hội đồng hủy phán quyết do các bên tranh chấp yêu cầu thành lập trong từng vụ việc cụ thể mà thôi.

Đặc biệt, các tiêu chí hủy phán quyết cũng rất hạn chế, chỉ liên quan đến những vi phạm về trình tự thủ tục như thành lập hội đồng trọng tài không phù hợp; hội đồng trọng tài vượt quá thẩm quyền; thành viên hội đồng trọng tài tham nhũng; trình tự tố tụng trọng tài bị vi phạm nghiêm trọng; hay lý do mà hội đồng trọng tài đã dựa vào đó để tuyên phán quyết không được nêu trong phán quyết (điều 52 Công ước ICSID).

Cần phải nói thêm rằng nhiều quốc gia trên thế giới như Bolivia, Ecuador, Venezuela, Argentina... rất lo ngại về cơ chế công nhận và thi hành phán quyết trọng tài đầu tư quốc tế “tự động” của Công ước ICSID vì nó bảo vệ quá mức các doanh nghiệp nước ngoài, các tập đoàn đa quốc gia và làm hạn chế quyền lập pháp của quốc gia có chủ quyền.

Do đó, các quốc gia này đã xin rút lui khỏi tư cách thành viên của Công ước ICSID để việc thực thi phán quyết trọng tài đầu tư quốc tế chỉ phải tuân thủ theo yêu cầu của Công ước New York.

Với người viết, thời gian “quá độ năm năm” cho Việt Nam để chuyển từ cơ chế công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài đầu tư quốc tế một cấp “có điều kiện” sang cơ chế công nhận “tự động” là cần thiết bởi vì không thể trong thời gian một sớm một chiều mà có thể áp đặt lên quốc gia đang phát triển như Việt Nam ngay lập tức, sau khi EVIPA có hiệu lực, một nghĩa vụ công nhận và thi hành phán quyết trọng tài hai cấp nặng nề, nghiêm ngặt của Công ước ICSID.

Trong bối cảnh cả hai Công ước New York và Công ước ICSID đều quy định phán quyết trọng tài được công nhận và thi hành là phán quyết của trọng tài một cấp, các quốc gia đã ký kết và phê chuẩn hai công ước này vẫn chưa giải thích gì về việc có mở rộng phạm vi điều chỉnh của hai công ước này sang công nhận và thi hành phán quyết trọng tài hai cấp hay không.

Trên thực tế, chưa quốc gia nào áp dụng hai công ước này để công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài hai cấp. Do đó, gánh lo của doanh nghiệp sẽ được vơi đi như thế nào vẫn còn mơ hồ.

Về phía Việt Nam, các phán quyết của trọng tài quốc tế được thành lập theo EVIPA rõ ràng đã không được dự liệu đến trong Luật Trọng tài 2010 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Để thực thi EVIPA, trong dự thảo nghị quyết cụ thể hóa cơ chế công nhận và thi hành phán quyết trọng tài, Việt Nam quy định phải chờ đợi sự hướng dẫn chi tiết của Tòa án Nhân dân tối cao.

Do đó, để doanh nghiệp thật sự vơi đi gánh lo, Việt Nam trước hết cần sớm hướng dẫn về quy trình công nhận và thi hành phán quyết trọng tài hai cấp của EVIPA trong các văn bản sửa đổi Luật Trọng tài (2010), Bộ luật Tố tụng Dân sự (2015) và nghị quyết chi tiết theo hướng cơ chế “tự động” của Công ước ICSID chỉ là ngoại lệ, sẽ chỉ áp dụng đối với các phán quyết trọng tài hai cấp được thành lập theo EVIPA do các doanh nghiệp của EU khởi xướng chống lại Việt Nam mà thôi, không mở rộng cho hàng trăm quốc gia đã và đang là thành viên khác của Công ước ICSID.

Đối với doanh nghiệp, người viết cho rằng các doanh nghiệp cần kiên nhẫn, “chớ thấy sóng cả mà ngã tay chèo”.

TS. Lê Thị Ánh Nguyệt

TBKTSG







TIN CÙNG CHUYÊN MỤC

TPHCM, Hà Nội báo cáo tiến độ loạt dự án trọng điểm

TPHCM và Hà Nội đang đẩy mạnh thi công nhiều công trình hạ tầng lớn, trong đó Vành đai 4 vùng Thủ đô đạt gần 99% giải phóng mặt bằng, còn Vành đai 3 TPHCM đã hoàn...

Liên danh của Tập đoàn Phương Trang trúng thầu cao tốc Bảo Lộc - Liên Khương gần 12,000 tỷ

Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Trần Hồng Thái vừa phê duyệt kết quả lựa chọn nhà đầu tư cho dự án cao tốc Bảo Lộc - Liên Khương theo hình thức đối tác công tư (PPP)...

Liên danh có Tập đoàn Phương Trang trúng thầu dự án đường cao tốc Bảo Lộc - Liên Khương

Liên danh gồm Tập đoàn Phương Trang với 2 doanh nghiệp trúng thầu đầu tư xây dựng đường cao tốc Bảo Lộc – Liên Khương với giá trị gần 11.924 tỉ đồng.

Giải ngân đầu tư công 6 tháng đầu năm tăng so với cùng kỳ

6 tháng đầu năm 2025, giải ngân vốn đầu tư công đạt gần 264,800 tỷ đồng, bằng 32.06% kế hoạch và cao hơn cả về tỷ lệ lẫn giá trị tuyệt đối so với cùng kỳ năm 2024.

Khởi công siêu dự án 44,000 tỷ ở Đà Nẵng

Sáng 22/06, Khu phức hợp du lịch và đô thị nghỉ dưỡng Làng Vân chính thức được khởi công tại phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu. Phó Thủ tướng Thường trực Chính...

Đà Nẵng tổ chức lễ công bố quyết định thành lập Khu thương mại tự do

Sáng 22/06, lễ công bố quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập Khu thương mại tự do thành phố Đà Nẵng đã được tổ chức long trọng, với sự tham dự của...

Quyết sách quan trọng của tỉnh Đồng Nai để phát triển kinh tế - xã hội

Nhiều chuyên gia trong các lĩnh vực sẽ hiến kế giúp tỉnh Đồng Nai phát triển kinh tế-xã hội theo đúng mục tiêu đề ra.

Vận hành thử nghiệm 6 phường, xã của thành phố Đà Nẵng mới

Tại các phường, xã mới của thành phố Đà Nẵng, công tác vận hành thử nghiệm diễn ra suôn sẻ, hoàn thành tốt các chương trình, kế hoạch theo đúng dự kiến.

Hợp tác Mekong – Hàn Quốc: Công nghệ thủy lợi thông minh cho vùng hạn mặn

Vùng hạ lưu sông Mekong đang đứng trước thách thức kép từ biến đổi khí hậu và sự phát triển kinh tế nhanh chóng. Tại Việt Nam, theo Báo cáo Quốc gia về Khí hậu và...

Việt Nam là thị trường xuất khẩu hàng hóa thứ 8 của Singapore

Trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Singapore đạt hơn 16,23 tỷ SGD, tăng 28,07% so với cùng kỳ năm 2024; trong đó xuất khẩu tăng...


TIN CHÍNH




ĐỌC NHIỀU NHẤT


Hotline: 0908 16 98 98