May mắn và sự lặp lại
May mắn và sự lặp lại
Sự may mắn đóng một vai trò lớn trong cả cuộc sống và đầu tư. May mắn ngụ ý những sự kiện ngẫu nhiên mà bạn không thể dự đoán trước. Điều không thể lặp lại thì khác. Jeff Bezos có may mắn khi tạo ra Amazon không? Có lẽ là có, nhưng không phải theo cách của một người trúng sổ xố. Ông ấy là một người có tầm nhìn, tham vọng và khôn ngoan ở mức độ mà chỉ một vài lần mỗi thế kỷ mới thấy.
Nhưng nếu bắt đầu từ hôm nay, không có tiền bạc hay danh tiếng, liệu ông ấy có thể tạo ra một doanh nghiệp mới trị giá hàng nghìn tỷ đô la từ con số không? Có thể, nhưng có lẽ là không. Có rất nhiều yếu tố giúp Amazon trở thành vĩ đại như ngày nay mà không thể lặp lại được: sự phát triển của internet, điều kiện thị trường, các đối thủ cạnh tranh cũ, chính trị, quy định,…Bezos có kỹ năng vượt trội không phải nhờ may mắn. Nhưng nhiều điều ông ấy làm không thể lặp lại. Những điểm này không mâu thuẫn với nhau.
Việc phân biệt giữa hai điều này rất quan trọng khi cố gắng học hỏi từ ai đó. Bạn nên cố gắng học theo những kỹ năng có thể lặp lại. Cố gắng sao chép những phần của thành công mà không thể lặp lại tương đương với việc một người 56 tuổi ăn mặc như thanh niên và mong muốn mình chỉ đang 20 tuổi.
Có một quy luật trong tiến hóa gọi là Quy luật Không thể Đảo ngược của Dollo nói rằng khi một loài mất đi một đặc điểm, nó sẽ không bao giờ lấy lại đặc điểm đó vì con đường ban đầu để nó có đặc điểm đó quá phức tạp và không thể lặp lại. Giả sử một loài động vật có sừng, và sau đó nó tiến hóa để mất đi sừng. Khả năng nó tiến hóa để có lại sừng gần như bằng không, bởi con đường ban đầu để nó có sừng là quá phức tạp - hàng triệu năm chọn lọc dưới những điều kiện môi trường và cạnh tranh cụ thể sẽ không lặp lại trong tương lai. Bạn không thể gọi các đặc điểm tiến hóa là may mắn - chúng xuất hiện do những yếu tố rất cụ thể. Bạn không thể dựa vào những yếu tố lặp lại chính xác như chúng đã từng trong quá khứ.
Nhiều thứ hoạt động như vậy.
Trong kinh doanh và đầu tư, bạn muốn học những bài học lớn về lý do tại sao mọi thứ hoạt động như chúng ta thấy mà không giả định rằng quá khứ là chỉ dẫn trực tiếp cho tương lai, bởi vì nó không phải vậy - hầu hết các chi tiết không thể lặp lại. Lịch sử là việc nghiên cứu sự thay đổi, nhưng lại thường được dùng như một bản đồ cho tương lai.
Jason Zweig của Wall Street Journal từng nói về những gì xảy ra khi bạn cố gắng học một bài học rất cụ thể, không thể lặp lại, trong khi điều bạn cần chú ý là một bài học rộng lớn và có thể lặp lại:
Sau vụ sụp đổ của dot-com, bài học mà mọi người rút ra không phải là "Tôi không nên đầu cơ vào các tài sản tài chính được định giá quá cao." Bài học họ rút ra là "Tôi không nên đầu cơ vào cổ phiếu internet." Và vì vậy những người đã mất 90% hoặc hơn tiền của họ khi giao dịch cổ phiếu internet đã kết thúc bằng việc bán nhà vào giữa những năm 2000 và bị thua lỗ nặng nề. Học những bài học hẹp là rất nguy hiểm.
Điều tuyệt vời khi bạn hỏi, “điều này có thể lặp lại không?” là bạn bắt đầu tập trung vào những điều mà bạn có cơ hội tự lặp lại.
Bạn có thể học rất nhiều từ sự kiên nhẫn của Warren Buffett. Nhưng bạn không thể sao chép môi trường thị trường mà ông ấy đã có trong những năm 1950, vì vậy hãy cẩn thận khi sao chép các chiến lược cụ thể mà ông ấy đã sử dụng lúc đó.
Bạn có thể học rất nhiều từ John D. Rockefeller về tầm quan trọng của việc kiểm soát kênh phân phối. Nhưng bạn không thể lặp lại hệ thống pháp lý của thế kỷ 20 cho phép ông ấy tiêu diệt đối thủ cạnh tranh, vì vậy đừng quá cuốn hút vào đó.
Elon Musk có thể dạy bạn nhiều về việc chấp nhận rủi ro và xây dựng thương hiệu, nhưng ít hơn về việc cạnh tranh trong ngành công nghiệp ô tô.
Jeff Bezos có thể dạy bạn rất nhiều về quản lý và tư duy dài hạn, nhưng ít hơn về thương mại điện tử và điện toán đám mây.
Vì vậy, cách để trở nên may mắn hơn là tìm ra điều gì có thể lặp lại, đừng xa đà vào những chi tiết và bức tranh nhỏ. Áp dụng những bài học sai còn nguy hiểm và tốn thời gian sửa chữa hơn nhiều so với việc tự mình tìm tòi và trải nghiệm.
