Hợp tác Mekong – Hàn Quốc: Công nghệ thủy lợi thông minh cho vùng hạn mặn
Hợp tác Mekong – Hàn Quốc: Công nghệ thủy lợi thông minh cho vùng hạn mặn
Vùng hạ lưu sông Mekong đang đứng trước thách thức kép từ biến đổi khí hậu và sự phát triển kinh tế nhanh chóng. Tại Việt Nam, theo Báo cáo Quốc gia về Khí hậu và Phát triển của Ngân hàng Thế giới năm 2025, thiệt hại kinh tế do tác động khí hậu đã lên tới 10 tỷ USD vào năm 2020, tương đương 3.2% GDP, và được dự báo có thể tăng lên 9.9% GDP theo kịch bản RCP 2.6 hoặc 12.4% GDP theo kịch bản RCP 4.5[1].
Trong bối cảnh này, hợp tác Mekong - Hàn Quốc trong lĩnh vực công nghệ thủy lợi thông minh đang mở ra những cơ hội quan trọng để xây dựng khả năng thích ứng bền vững cho khu vực.
Vì sao vùng Mekong cần công nghệ thủy lợi thông minh?
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và vùng hạ lưu Mekong mở rộng đang chịu tác động ngày càng nghiêm trọng từ hiện tượng hạn hán và xâm nhập mặn. Theo cập nhật của Tổng cục Khí tượng Thủy văn Việt Nam, xâm nhập mặn mùa khô 2024-2025 tại ĐBSCL được nhận định ở mức cao, vượt trung bình nhiều năm.
Cụ thể, ranh mặn 4g/l trên các sông chính đã xâm nhập sâu với khoảng cách: 40-45 km trên sông Cổ Chiên, 35-40 km trên sông Hậu và 30–35 km trên sông Cái Lớn - tương đương hoặc cao hơn mùa khô lịch sử 2015-2016 ở một số thời điểm[2].
Mặc dù không gay gắt như các năm 2015-2016 và 2019-2020, nhưng xu hướng này vẫn đặt ra thách thức lớn cho sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.
Nhìn lại cuộc khủng hoảng hạn mặn lịch sử 2015-2016, quy mô thiệt hại cho thấy tính cấp thiết của việc ứng dụng công nghệ tiên tiến vào thủy lợi. Tổng diện tích canh tác ở ĐBSCL bị ảnh hưởng lên tới 635,000ha, bao gồm 405,000ha lúa, 8,146ha hoa màu, 28,457ha cây trái và 194,163 ha thủy sản. Năng suất lúa vụ Đông Xuân 2015-2016 giảm 3.9 tạ/ha, sản lượng giảm 424,000 tấn so với năm trước[3]. Đặc biệt nghiêm trọng, có 390,000 hộ gia đình thiếu nước ngọt, trong đó Tiền Giang có 92,000 hộ, An Giang 76,000 hộ, Vĩnh Long 71,000 hộ.
Trong bối cảnh toàn cầu, theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), nông nghiệp chiếm 72% lượng nước ngọt được khai thác trên thế giới, trong khi 2.3 tỷ người đang sống trong các quốc gia căng thẳng về nước[4]. Việc áp dụng công nghệ thủy lợi thông minh không chỉ giúp tiết kiệm nước mà còn tăng cường khả năng dự báo và ứng phó với các hiện tượng cực đoan.
Công nghệ thủy lợi thông minh đóng vai trò then chốt trong quản lý tài nguyên nước thông qua việc tích hợp các hệ thống giám sát độ mặn thời gian thực, điều tiết tự động các hệ thống cống đập, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để dự báo biến động mực nước và độ mặn. Theo nghiên cứu về hệ thống tưới thông minh, công nghệ này có thể giảm 30-50% lượng nước sử dụng so với các phương pháp truyền thống, đồng thời tăng năng suất cây trồng lên 20%[5].
Hợp tác Mekong – Hàn Quốc: Công nghệ thủy lợi nào sẽ được triển khai?
Khuôn khổ hợp tác Mekong-Hàn Quốc được khởi xướng từ Hội nghị thượng đỉnh Hàn-Mekong đầu tiên tại Busan năm 2011, với việc thông qua "Tuyên bố sông Hàn và sông Mekong". Việc thành lập Trung tâm Nghiên cứu Hợp tác Quản lý Tài nguyên Nước Korea-Mekong vào tháng 1/2020, tạo nền tảng cho các dự án hợp tác công nghệ trong lĩnh vực nước[6].
Tập đoàn Tài nguyên Nước Hàn Quốc (K-water) đã triển khai nhiều dự án tiên phong trong khu vực. Theo Báo cáo Bền vững 2023 của K-water, tập đoàn đã cam kết thực hiện lộ trình trung hòa carbon đến năm 2050 và đang phát triển các nền tảng nước số hóa tích hợp. K-water đã hoàn thành xây dựng hệ thống song sinh số (digital twin) cho 27 đập và nền tảng quản lý nước cho 5 lưu vực sông[7].
Các công nghệ Hàn Quốc sẵn sàng chuyển giao bao gồm hệ thống IoT đo mặn với khả năng truyền dữ liệu thời gian thực, hệ thống tự động hóa cống đập (SCADA) có thể điều khiển từ xa, ứng dụng dữ liệu vệ tinh kết hợp AI để dự báo hạn mặn. Dự án Thành phố Thông minh Busan đang triển khai ứng dụng công nghệ quản lý nước toàn diện, với mục tiêu giảm 60,000 tấn khí thải CO2 hàng năm thông qua việc tối ưu hóa chu trình quản lý nước từ thu gom mưa, xử lý, đến tái sử dụng[8].
Theo dự án do KOICA tài trợ tại vùng Đồng bằng Mekong của Campuchia với ngân sách 650 triệu won (2021-2023), mô hình quản lý nước tích hợp đã được thí điểm để tăng năng suất nông nghiệp và thu nhập người dân thông qua việc giảm thiểu lũ lụt và hạn hán[9]. Dự án này cung cấp kinh nghiệm quý báu cho việc nhân rộng công nghệ tại các khu vực tương tự trong lưu vực Mekong.
Hệ thống tưới thông minh "DripSmart" được phát triển tại Việt Nam minh họa tiềm năng công nghệ trong khu vực. Hệ thống này tích hợp năng lượng mặt trời, cảm biến độ ẩm đất tự động điều chỉnh lượng nước; công nghệ IoT cho phép điều khiển từ xa qua smartphone, khả năng tự học từ dữ liệu lịch sử để đưa ra dự báo tưới tiêu tối ưu. Kết quả thử nghiệm cho thấy có thể giảm 30% lượng nước tưới, tăng 20% năng suất cây trồng và giảm 25% chi phí vận hành[10].
Một số công nghệ tiên tiến đã bước đầu được triển khai tại Việt Nam. Tại tỉnh Tiền Giang, cống âu Nguyễn Tấn Thành - công trình ngăn mặn lớn thứ hai ở ĐBSCL - đã được trang bị hệ thống điều khiển tự động SCADA, cho phép vận hành cửa van từ xa và theo dõi mực nước, độ mặn theo thời gian thực.
Công trình này được kỳ vọng sẽ tiết kiệm khoảng 100 tỷ đồng mỗi năm cho địa phương, bao gồm chi phí đắp đập tạm và hỗ trợ thiệt hại do xâm nhập mặn[11]. Tại tỉnh Trà Vinh, hệ thống cảm biến đo độ mặn trực tuyến AquaTROLL đã được triển khai để giám sát chất lượng nước, cung cấp dữ liệu cho các mô hình dự báo và hỗ trợ quản lý môi trường nông nghiệp[12].
Cống âu Nguyễn Tấn Thành đã hoàn thành và đưa vào sử dụng - Ảnh: baoapbac
|
Thách thức khi triển khai công nghệ thủy lợi thông minh tại Mekong
Chi phí đầu tư ban đầu cao là rào cản lớn nhất trong việc triển khai công nghệ thủy lợi thông minh. Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), trong năm 2023, các dự án nước được hỗ trợ bởi Quỹ Đối tác Tài chính Nước (WFPF) chỉ chiếm 22% tổng vốn cam kết của ADB trong lĩnh vực nước, tương đương 626.8 triệu USD trên tổng số 2.83 tỷ USD[13]. Việc triển khai đồng bộ tại các huyện, xã vùng sâu, vùng xa đòi hỏi nguồn vốn khổng lồ mà các địa phương khó có thể tự đáp ứng.
Việc triển khai các dự án thủy lợi thông minh tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều áp lực tài chính, đặc biệt là trong việc sử dụng vốn ODA và mô hình hợp tác công tư (PPP). Theo Bộ Tài chính, tính đến hết tháng 11/2024, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công nguồn vay nước ngoài mới đạt hơn 39% kế hoạch, khiến mục tiêu giải ngân 95% trở nên thách thức. Nguyên nhân chủ yếu do thủ tục phức tạp, thiếu chủ động trong thực hiện và lường trước các rủi ro trong triển khai[14].
Hạ tầng dữ liệu và truyền thông là thách thức khác. Theo đánh giá của Ủy hội sông Mekong (MRC) về việc phi tập trung các chức năng quản lý lưu vực sông cốt lõi, các quốc gia thành viên gặp khó khăn trong việc duy trì hệ thống giám sát và truyền dữ liệu liên tục. Báo cáo chỉ ra rằng việc thiếu nhân lực kỹ thuật và nguồn vật liệu thay thế đã ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các trạm giám sát thủy văn-khí tượng HYCOS và các hoạt động giám sát chất lượng nước định kỳ[15].
Khung pháp lý cũng cần được cải thiện để tạo điều kiện cho các cơ chế tài chính linh hoạt. Theo báo cáo của GIZ về rủi ro khí hậu tại Việt Nam, mặc dù 80% người dân Việt Nam có nhận thức về rủi ro khí hậu, nhưng khung pháp lý hiện tại chưa đủ mạnh để hỗ trợ các mô hình đối tác công tư (PPP) và ODA hỗn hợp trong lĩnh vực thích ứng khí hậu[16].
Vấn đề liên kết dữ liệu liên tỉnh và liên quốc gia đặt ra thách thức đặc biệt. Theo nghiên cứu của FutureWater cho MRC về Báo cáo Tình trạng Lưu vực 2023, việc thu thập dữ liệu về xâm nhập mặn tại Đồng bằng Mekong và điều kiện của các sinh cảnh sông, cửa sông và ven biển vẫn gặp nhiều khó khăn do thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan và quốc gia[17]. Điều này ảnh hưởng đến khả năng xây dựng hệ thống dự báo và cảnh báo sớm hiệu quả trên phạm vi toàn lưu vực.
Tương lai của hợp tác Mekong - Hàn Quốc: Cơ hội cho nông nghiệp bền vững?
Mô hình nông nghiệp thích ứng hạn mặn kết hợp công nghệ thủy lợi thông minh đang mở ra những cơ hội to lớn cho phát triển bền vững. Theo hướng dẫn khu vực ASEAN về thúc đẩy thực hành nông nghiệp thông minh khí hậu, các phương pháp tích hợp ở cấp hệ thống có thể tăng năng suất và thu nhập, tăng cường khả năng phục hồi của sinh kế và hệ sinh thái, đồng thời giảm thiểu phát thải khí nhà kính[18].
Việc kết hợp dữ liệu thời gian thực với mô hình canh tác linh hoạt như tôm-lúa và thủy sản ven biển có thể tạo ra những đột phá quan trọng. Nghiên cứu về tác động của hệ thống tưới thông minh đối với biến đổi khí hậu cho thấy các khu vực được tưới bằng hệ thống thông minh có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu cao hơn so với các khu vực khô hạn. Hệ thống này cũng đảm bảo đa dạng hóa cây trồng, đóng vai trò như bộ đệm chống lại biến động khí hậu[19].
Việt Nam có tiềm năng trở thành hình mẫu hợp tác vùng - quốc tế trong thích ứng khí hậu. Dự án Trung tâm Hợp tác Nghiên cứu Quản lý Tài nguyên Nước Korea - Mekong đã nhận được tài trợ 2.4 tỷ won từ UNDP cho giai đoạn 2022-2025 để phát triển khả năng quản lý nước tích hợp và nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu trong lưu vực Mekong[20].
Tích hợp với các chiến lược lớn hơn như chuyển đổi số nông nghiệp, ESG và Net Zero 2050 là yêu cầu tất yếu. Theo lộ trình trung hòa carbon 2050 của K-water, việc ứng dụng công nghệ quản lý nước thông minh góp phần giảm phát thải tăng cường an ninh nước và thúc đẩy phát triển kinh tế xanh[21]. Dự án hợp tác Quỹ Korea-ASEAN với ngân sách 2.2 tỷ won trong 5 năm để xây dựng năng lực quản lý lưu vực tại ASEAN sẽ tạo ra hiệu ứng lan tỏa quan trọng trong khu vực[22].
[1] https://documents1.worldbank.org/curated/en/099100007112226158/pdf/P177241-f1c1d112-5597-433a-b2fa-3622a071bbe0.pdf
[2] https://mae.gov.vn/noidung/PublishingImage/11_04_2025_10_39_30_dbqg_xman_20250410_1500.pdf
[3] http://iasvn.org/uploads/files/TQToa.pdf
[4] https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/4eb091d7-c09d-44f7-a1fb-7854b20e8259/content
[5] https://ro.scribd.com/document/829591938/cukcuk-Copy
[6] http://www.komec.org/resources/brochure_eng.pdf
[7] https://www.kwater.or.kr/web/eng/download/smreport/2023_SMReport_Interactive.pdf
[8] https://smartcity.go.kr/wp-content/uploads/2022/09/2023-Smart-city-brochure.pdf
[9] http://www.komec.org/resources/brochure_eng.pdf
[10] https://ro.scribd.com/document/829591938/cukcuk-Copy
[11] https://nhandan.vn/sap-hoan-thanh-cong-ngan-man-lon-thu-2-o-dong-bang-song-cuu-long-post818180.html?utm
[12] https://vietan-enviro.com/case-study/du-an-du-bao-do-man-giup-nang-cao-hieu-qua-canh-tac-tai-dong-bang-song-cuu-long/?
[13] https://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/959636/wfpf-annual-report-2023.pdf
[14] https://baodauthau.vn/xem-xet-trach-nhiem-neu-cham-giai-ngan-von-oda-post170278.html
[15] https://www.government.nl/binaries/government/documenten/reports/2019/02/22/mekong-river-commission-strategic-plan-2016-2020---mid-term-review/Review+of+the+Decentralisation+of+Core+River+Basin+Management+Function+Activities.pdf
[16] https://www.giz.de/en/downloads_els/H%C6%B0%E1%BB%9Bng%20d%E1%BA%ABn%20c%C3%B4ng%20b%E1%BB%91%20th%C3%B4ng%20tin%20v%E1%BB%81%20r%E1%BB%A7i%20ro%20t%C3%A0i%20ch%C3%ADnh%20kh%C3%AD%20h%E1%BA%ADu%20t%E1%BA%A1i%20c%C3%A1c%20th%E1%BB%8B%20tr%C6%B0%E1%BB%9Dng%20%C4%91ang%20ph%C3%A1t%20tri%E1%BB%83n%20v%C3%A0%20m%E1%BB%9Bi%20n%E1%BB%95i.pdf
[17] https://www.futurewater.eu/projects/data-generation-and-reporting-to-support-mrc-mekong-state-of-the-basin-report-2023/
[18] https://asean.org/wp-content/uploads/2022/10/2023_ASEAN-Guidelines-on-the-Promotion-of-CSA-Practices-Vol-3_adopted.pdf
[19] https://www.bio-conferences.org/articles/bioconf/pdf/2024/04/bioconf_i-craft2024_01057.pdf
[20] http://www.komec.org/resources/brochure_eng.pdf
[21] https://www.kwater.or.kr/web/eng/bond/K-Water_Annual%20Green%20Bond%20Report_2023_vF.pdf
[22] http://www.komec.org/resources/brochure_eng.pdf
- 09:00 22/06/2025
