Tổng Giám đốc TCO Holdings: Ngành gạo đang “thanh lọc”, chỉ doanh nghiệp có bản lĩnh mới đủ trụ vững

Giá gạo lao dốc, cạnh tranh ngày càng khốc liệt, ngành gạo Việt Nam đang bước vào giai đoạn sàng lọc mạnh mẽ - nơi chỉ những doanh nghiệp đủ sức thích nghi và kiểm soát rủi ro mới có thể tồn tại. "Ai không thích nghi sẽ bị đào thải. Còn ai trụ được đến lúc này là những người có bản lĩnh", ông Bùi Lê Quốc Bảo - Tổng Giám đốc TCO Holdings nhận định bên lề ĐHĐCĐ thường niên 2025.

Trong bối cảnh ngành gạo trải qua quá trình thanh lọc mạnh mẽ và giá gạo liên tục giảm, năng lực sản xuất hiện tại của TCO có đủ để đáp ứng nhu cầu thị trường không?

Ông Bùi Lê Quốc Bảo - Thành viên HĐQT kiêm Tổng Giám đốc TCO: Thực tế thị trường đang bước qua một đợt "thanh lọc máu". Những doanh nghiệp có năng lực quản trị yếu, thiếu tiềm lực hoặc đi lệch hướng thì buộc phải bị đào thải. Tôi không nói họ dở, nhưng đó là quy luật thị trường - ai không thích nghi thì sẽ bị loại khỏi cuộc chơi. Những doanh nghiệp còn tồn tại lúc này đều là những đơn vị có khả năng, có bản lĩnh và sẽ tiếp tục trụ vững.

Ngành gạo là ngành thiết yếu. Việt Nam có hơn 90 triệu dân, mỗi người trung bình tiêu thụ khoảng 400g gạo mỗi ngày. Nếu tính sơ bộ, nhu cầu tiêu thụ nội địa đã rất lớn, chưa kể lượng xuất khẩu. Việt Nam có 3 vụ chính: Đông Xuân, Hè Thu và Thu Đông. Với chu kỳ sản xuất dày như vậy, nếu chúng tôi đầu tư mở rộng công suất nhà máy, thì nguyên liệu đầu vào chắc chắn luôn có. Tới mức, TCO còn tính đến khả năng cung cấp nguyên liệu thô cho các nhà máy khác.

Hiện tại, một số anh em của chúng tôi cũng là hội viên của Hiệp hội Lương thực Việt Nam. Cá nhân tôi cũng đang làm việc để được bầu vào Ban chấp hành của Hiệp hội ngành gạo. Điều này không chỉ phản ánh năng lực và uy tín của doanh nghiệp, mà còn cho thấy quyết tâm đi đường dài trong ngành này. Nhưng để làm được điều đó, trước hết phải làm tốt phần việc của mình.

Vì sao Doanh nghiệp vẫn kiên trì đầu tư vào lĩnh vực có biên lợi nhuận thấp như gạo, và TCO sẽ làm gì để cải thiện hiệu quả?

Tổng Giám đốc Bùi Lê Quốc Bảo: Đúng là biên lợi nhuận trên từng ký gạo là thấp. Bán một ký gạo, không ai lãi được tới 1,000 đồng cả. Nông dân làm gạo hơn 15-20 năm nay rồi, ai cũng biết là muốn có lợi nhuận thì phải đi theo hướng số lượng. Bán được nhiều mới có lãi. Mà muốn bán được nhiều thì phải kiểm soát được cả đầu vào lẫn đầu ra. Ví dụ: Đầu vào 10 tấn thì sau chế biến còn 8 tấn thành phẩm. Nhưng ngoài gạo, chúng tôi còn có thể tận dụng các sản phẩm phụ.

Chẳng hạn, từ gạo có thể phát triển sản phẩm giá trị gia tăng như bún, phở. Phần cám gạo sau xay xát có thể bán cho các công ty mỹ phẩm, đặc biệt là thị trường Ấn Độ hiện rất quan tâm đến cám gạo sạch để sản xuất son môi, phấn phủ. Còn trấu - vốn là phế phẩm - hiện lại trở thành mặt hàng "hot" vì được dùng để đốt lò hơi, thay thế dầu hoặc nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm. Trấu vẫn có phát thải nhưng đổi lại, có thể thu hồi tro để làm vật liệu phụ trợ. Nếu làm bài bản toàn bộ chuỗi phụ phẩm này, biên lợi nhuận sẽ được cải thiện rõ rệt.

Còn câu chuyện kỳ vọng giá gạo sẽ cải thiện trở lại trong thời gian tới hay không thì thành thật mà nói, tôi cũng hy vọng. Nhưng xét về bối cảnh địa chính trị hiện nay, nếu có bất ổn như giữa Ấn Độ và Pakistan - những quốc gia đông dân, tiêu thụ gạo lớn - thì khi họ xảy ra xung đột, nhu cầu lương thực cho quân đội và dân chúng tăng lên, khả năng họ ngưng xuất khẩu là rất cao. Đó sẽ là cơ hội cho Việt Nam.

Tóm lại, chiến lược của TCO là tận dụng vị trí trung gian trong chuỗi gạo - không tham gia trồng trọt hay làm vật tư, mà tập trung vào chế biến, tận dụng tối đa phụ phẩm. Làm tốt điều này, doanh nghiệp không chỉ tăng hiệu quả mà còn giảm rủi ro, duy trì ổn định trong một ngành vốn dĩ rất khó đoán định về giá cả và chính sách.

TCO đặt mục tiêu xuất khẩu trực tiếp chiếm 30% tổng doanh thu. Xin cho biết lộ trình và mốc thời gian cụ thể để đạt được kỳ vọng này?

Tổng Giám đốc Bùi Lê Quốc Bảo: Mục tiêu xuất khẩu trực tiếp đóng góp 30% doanh thu là hoàn toàn khả thi, và chúng tôi kỳ vọng sẽ bắt đầu thực hiện ngay sau khi có giấy phép xuất khẩu. Nếu mọi thứ đúng tiến độ, giấy phép có thể được cấp trong tháng 6 hoặc tháng 7 năm nay, thì từ năm tài chính mới - bắt đầu từ ngày 01/10 - TCO có thể chính thức triển khai kế hoạch xuất khẩu trực tiếp.

Thực ra, chúng tôi đã làm việc và thiết lập quan hệ từ trước với các đối tác lớn. Chỉ là trước giờ, do chưa có giấy phép xuất khẩu, nên vẫn phải đi qua các công ty trung gian. Bây giờ, khi đã chuẩn bị xong toàn bộ hồ sơ, chỉ chờ cấp phép, thì việc chuyển sang xuất khẩu trực tiếp là bước tiếp theo trong chiến lược. Một số khách hàng hiện tại của chúng tôi đang có nhu cầu nhập khẩu vào các thị trường lớn như Trung Quốc hay Nhật Bản. Đơn cử, một đối tác vừa thực hiện thành công đơn hàng xuất đi Nhật và giá cả khi mua từ TCO thậm chí còn cạnh tranh hơn, nhưng vì chưa có giấy phép nên không thể đứng tên xuất khẩu.

Chúng tôi đang làm việc với các tên tuổi hàng đầu thế giới trong ngành gạo như Olam hay Louis Dreyfus. Đây là những tập đoàn quốc tế có khả năng chi phối thị trường, và việc hợp tác trực tiếp với họ đòi hỏi TCO phải có năng lực đáp ứng ở chuẩn quốc tế. Nhưng cũng chính điều đó giúp chúng tôi rút ngắn được chuỗi trung gian, cải thiện biên lợi nhuận và chủ động hơn về đầu ra.

Khi Doanh nghiệp đang đầu tư nhà máy xay xát mới và vẫn thực hiện nhiều đơn hàng gia công, liệu hướng đi của TCO là nâng cao chuỗi giá trị hay vẫn chủ yếu tập trung vai trò gia công?

Tổng Giám đốc Bùi Lê Quốc Bảo: Gia công chỉ là bước đệm trong giai đoạn ngắn hạn. Nhiều nhà máy hiện không có khả năng sản xuất hàng đạt yêu cầu xuất khẩu, họ mua "gạo liệu" - tức gạo nguyên liệu - rồi mang đến TCO để chúng tôi gia công. Chúng tôi tiếp nhận thóc, xay xát và tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh. Đây là cách để tận dụng công suất nhà máy và mang lại dòng tiền ngắn hạn ổn định. Tuy nhiên, về dài hạn, chúng tôi vẫn ưu tiên phát triển xuất khẩu với thương hiệu và sản phẩm riêng của mình.

TCO không chọn đứng yên ở vị trí gia công. Mục tiêu của chúng tôi là mở rộng năng lực chế biến, xây dựng thương hiệu riêng, và nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị ngành gạo. Gia công chỉ là bước đi trung gian để tận dụng thị trường, duy trì dòng tiền và từng bước hoàn thiện hệ sinh thái sản xuất - xuất khẩu. Khi có giấy phép và nền tảng hạ tầng đầy đủ, TCO sẽ dịch chuyển tỷ trọng sang xuất khẩu trực tiếp, giảm dần phụ thuộc vào hoạt động gia công.

Trong bối cảnh sức cạnh tranh ngành gạo ngày càng lớn, nhiều doanh nghiệp lớn như PAN Group, Vinaseed đã định hướng rõ ràng việc nâng cao giá trị gia tăng, nhắm vào các thị trường khó tính. TCO có kế hoạch gì để tham gia vào phân khúc gạo chất lượng cao hay thị trường cao cấp không? Việc xuất khẩu gạo của TCO có định hướng ban đầu là thăm dò hay sẽ đi ngay vào phân khúc giá trị?

Tổng Giám đốc Bùi Lê Quốc Bảo: Về định hướng phát triển sản phẩm và thị trường xuất khẩu, chúng tôi không loại trừ bất kỳ khả năng nào, đặc biệt là việc đưa gạo Việt Nam vào các thị trường cao cấp với tiêu chuẩn chất lượng cao. Bên cạnh việc triển khai kế hoạch xuất khẩu trực tiếp, TCO đã và đang có những tiếp xúc, làm việc với một số đối tác quốc tế để chuẩn bị cho bước đi dài hạn trong phân khúc gạo thương hiệu.

Cụ thể, chúng tôi đã có kết nối với một hệ thống chuỗi siêu thị tại châu Âu. Đây là những bước đầu tiên để hướng tới việc xây dựng thương hiệu gạo riêng của TCO - một sản phẩm có thể hiện diện tại những thị trường khó tính trong tương lai gần. Nếu mọi việc thuận lợi, rất có thể ngay trong năm tới, cổ đông sẽ thấy thương hiệu gạo của TCO chính thức có mặt trên thị trường quốc tế.

Việc đi vào phân khúc giá trị là một chiến lược lâu dài, đòi hỏi sự đầu tư bài bản từ vùng nguyên liệu, quy trình sản xuất đến tiêu chuẩn chất lượng. Chúng tôi đang từng bước chuẩn bị cho điều đó. Ban đầu, có thể sẽ có những lô hàng xuất khẩu theo hình thức hợp tác, OEM hoặc thử nghiệm, nhưng mục tiêu cuối cùng vẫn là sở hữu thương hiệu riêng và nâng cao giá trị gia tăng trong toàn chuỗi sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp.

Trong ngành gạo hiện nay, nhiều nhà đầu tư vẫn còn e ngại do biên lợi nhuận thấp, mô hình quản trị chưa rõ ràng, và không ít doanh nghiệp lớn như Trung An, Lộc Trời cũng đang gặp thách thức. Vậy TCO có định hướng quản trị và chiến lược phát triển chuỗi giá trị như thế nào để tạo khác biệt và cải thiện biên lợi nhuận?

Ông Nguyễn Thế An - Giám đốc Tài chính TCO: Đúng là ngành gạo hiện nay vẫn đang đối mặt với nhiều vấn đề từ mô hình quản trị đến hiệu quả biên lợi nhuận. Tuy nhiên, TCO xác định rõ vai trò và vị trí của mình trong chuỗi giá trị, với chiến lược phát triển từng bước, thận trọng và khác biệt.

Hiện tại, TCO chỉ tham gia vào khâu xay xát và đánh bóng - phần được đánh giá là ít rủi ro nhất trong toàn chuỗi. Đây là bước đi nền tảng và chúng tôi sẽ tiếp tục duy trì. Tuy nhiên, song song đó, TCO cũng đang phát triển thêm khâu xuất khẩu, với mục tiêu đóng góp khoảng 30% tổng doanh thu. Khi trực tiếp tham gia xuất khẩu, biên lợi nhuận sẽ được cải thiện, vì không còn phụ thuộc vào các công ty trung gian.

Tuy nhiên, để quản trị tốt rủi ro về giá và đơn hàng - vốn là vấn đề cố hữu trong ngành - TCO đã chuẩn bị 2 hướng. Một là đầu tư hệ thống kho lưu trữ nhằm chủ động giữ hàng sau khi chốt hợp đồng xuất khẩu. Hai là hợp tác với các hệ thống kho ngoài để tối ưu khả năng dự trữ nguyên liệu.

Về lâu dài, sau khi hệ thống nhà máy vận hành ổn định, TCO sẽ tiếp tục mở rộng sang các khâu tiếp theo trong chuỗi. Nhưng thay vì đầu tư dàn trải, chúng tôi chọn hình thức hợp tác chiến lược hoặc M&A với tỷ lệ sở hữu từ 20-30% tại các đơn vị như thương lái lớn, công ty phát triển vùng trồng, doanh nghiệp giống hay phân bón. Cách tiếp cận này giúp TCO kiểm soát được chất lượng đầu vào, đồng thời không bị cuốn vào rủi ro về vốn khi phải tự làm toàn bộ từ đầu.

Phát triển vùng nguyên liệu là xu hướng tất yếu, nhưng không phải ai cũng đủ tiềm lực để tự triển khai. Nếu không sở hữu đất đai hoặc liên kết được với thương lái có vùng trồng ổn định, khi giá tăng đột biến, nông dân có thể không bán theo hợp đồng. Vì vậy, TCO sẽ chỉ hợp tác với những đơn vị có năng lực tài chính thực sự, sở hữu hoặc kiểm soát được vùng nguyên liệu lớn.

Chúng tôi cũng tính đến việc hợp tác với các công ty giống, để chủ động khi đối tác nước ngoài đặt yêu cầu về tiêu chuẩn gạo, giống cụ thể. Khi đó, chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp giống - vùng trồng - nhà máy - xuất khẩu sẽ được thiết lập từng bước.

Tất nhiên, toàn bộ kế hoạch trên cần thời gian để hoàn thiện, và trọng tâm trước mắt của TCO vẫn là đảm bảo hoạt động ổn định và hiệu quả của nhà máy hiện tại. Đây là nền tảng cơ bản trước khi tính đến các bước phát triển tiếp theo trong chuỗi giá trị ngành gạo.

Thế Mạnh

FILI

- 09:16 25/06/2025