Tâm lý đầu tư và việc ra quyết định đầu tư
Tâm lý đầu tư và việc ra quyết định đầu tư
Theo quan niệm chung từ trước đến nay, những rắc rối trên thị trường chứng khoán mà nhà đầu tư gặp phải, mà cụ thể là bị thua lỗ hay thậm chí khuynh gia bại sản, là do những sai lầm của bản thân họ khi nghiên cứu thị trường và ra quyết định đầu tư.
* Tay trái đầu tư chứng khoán: Đường đi có dễ, tay có đủ dài?
* Tôi là một nhà đầu tư chứng khoán thất bại!
Nhà đầu tư đều thấu hiểu việc ra quyết định đầu tư trên thị trường chứng khoán là điều không hề đơn giản. Để có được một quyết định cụ thể, trong những tình huống cụ thể, nhà đầu tư dù chuyên nghiệp hay không luôn phải chịu sức ép rất lớn về tâm lý, phải “vắt óc” suy tính và cân nhắc rất nhiều yếu tố khác nhau xung quanh vấn đề Rủi ro phải gánh chịu và Lợi nhuận kỳ vọng.
Thực tế, mọi quyết định đều chứa đựng rủi ro, có khác chăng chỉ ở mức độ. Đó cũng là thực tế của thị trường chứng khoán, không có biện pháp hay công cụ nào có thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro, vì không có rủi ro thì cũng chẳng có lợi nhuận hấp dẫn. Nhà đầu tư phải xác định khi chấp nhận các mức độ rủi ro khác nhau, tùy theo khẩu vị rủi ro của mình, để kỳ vọng vào những món lợi nhuận tương xứng trong tương lai.
Trước khi ra quyết định, nhà đầu tư đều hiểu và xác định rõ thái độ cũng như ứng xử dự kiến của bản thân đối với nguy cơ xảy ra rủi ro, đó chính là việc đặt mức cắt lỗ cụ thể đối với từng giao dịch. Nếu khả năng chấp nhận rủi ro là không cao, họ có thể sẽ lựa chọn những phương án mà họ đánh giá là an toàn hơn với quan điểm “thôi, thế cho lành”. Điều đó xuất phát từ tâm lý chung của nhà đầu tư là sợ thua lỗ.
Trải nghiệm với thị trường, với cùng một khoản thua lỗ và lợi nhuận bằng nhau thì sự tiếc nuối đối với khoản thua lỗ sẽ nặng nề hơn nhiều so với sự hài lòng về khoản lợi nhuận thu được. Nếu sau khi đã ra quyết định và thực hiện, thấy diễn biến thực tế có vẻ “không rủi ro như mình lo nghĩ” thì tâm lý nuối tiếc lại nảy sinh: “lại sai rồi, mình thận trọng quá!” . Nhưng đó cũng là tâm lý chung của hầu như tất cả nhà đầu tư mà thôi, họ chỉ tạm thời quên mất rằng trước khi ra quyết định, họ đã xác định mức độ rủi ro có thể chịu đựng và đã có được sự an tâm về tâm lý nhất định với quyết định đó của mình. Nhà đầu tư phải chịu chi phí cơ hội cho quyết định đầu tư của mình và khi hoàn cảnh thay đổi sẽ dễ khiến cho tâm lý của nhà đầu tư đổi thay.
Đầu tư chứng khoán là hành động có tính tương tác giữa các nhà đầu tư với nhau trên thị trường, vì lẽ đó nên thị trường luôn ồn ào náo nhiệt xoay quanh câu chuyện rủi ro-lợi nhuận, câu chuyện mang tính xác suất và không ít phần may mắn. Khi tham gia thị trường, nếu nhà đầu tư chỉ quan tâm cân nhắc vấn đề rủi ro-lợi nhuận và ra quyết định chỉ dựa vào quan điểm riêng của mình là không bao giờ đủ, nhà đầu tư còn phải liên tục tìm hiểu xem những nhà đầu tư khác nghĩ gì và phản ứng thế nào nữa, tức là thị trường nghĩ gì và vận động thế nào. Vì những lẽ đó, họ cần nắm bắt và vận dụng được yếu tố tâm lý đầu tư trong việc ra và thực hiện các quyết định của bản thân.
Việc nhà đầu tư cố gắng thu thập nhiều và đầy đủ thông tin để ra quyết định là điều không thể, nhất là trong thời đại bùng nổ thông tin như ngày nay. Tra cứu thông tin thị trường và doanh nghiệp. Chưa yên tâm, lại nghiên cứu ý kiến của các chuyên gia tư vấn-môi giới cho yên tâm? Tuy nhiên, có vẻ nghịch lý là càng có nhiều thông tin thì nhà đầu tư lại cảm thấy thiếu thông tin để ra quyết định. Vì trong khối thông tin đó, việc lựa chọn những thông tin mang tính quyết định lại không dễ dàng và lại muốn tìm thêm thông tin. Cứ vậy, cuốn vào vòng xoáy …
Thực ra, tình trạng đó cũng có thể coi là rủi ro về thông tin, sẽ là gánh nặng tâm lý cho nhà đầu tư khi hàng ngày có đến cả tấn thông tin rơi xuống họ, tạo áp lực cực lớn và có thể làm tê liệt cả những người dũng cảm và sáng suốt nhất. Điều đó cho thấy, việc có được thông tin mới chỉ là điều kiện cần còn việc xử lý thông tin sẽ mang tính quyết định cho sự thành công.
Trong một thế giới luôn đổi thay như hiện nay, nhà đầu tư sẽ không bao giờ có đủ thông tin để ra quyết định. Cứ gom góp và chờ có đủ thông tin để ra quyết định, có thể sẽ là gánh thêm rủi ro, và đến khi nhà đầu tư nghĩ rằng họ đã có đủ thông tin cần thiết thì thế giới-thị trường đã thay đổi tới đâu rồi chứ! Vậy làm thế nào? Mỗi nhà đầu tư có một mục tiêu và phương cách tham gia thị trường khác nhau, họ tự chịu trách nhiệm với quyết định và đồng vốn của mình và cũng cần phải biết thật sự mình cần bao nhiêu thông tin? Khoảng thời gian cần thiết từ lúc có được thông tin, tạm gọi là đủ, đến lúc phải ra quyết định và hành động là bao lâu? Sửa sai thế nào? Tuy nhiên, mọi cái đều mang tính tương đối. Không có một công thức chung đúng để áp chụng cho tất cả.
Có đôi khi không ra một quyết định nào hay không hành động tại những thời điểm thị trường ở trạng thái mơ hồ cũng là một quyết định và cũng là hành động. Và, chính tình trạng gọi là đứng yên tương đối như vậy cũng lại hàm chứa không ít rủi ro, đặc biệt khi thị trường đang trong đà lao dốc. Việc đưa ra quyết định tức thời, thiếu cân kỹ lưỡng có thể sẽ rất nguy hiểm, nhưng phân tích cặn kẽ cũng có thể không làm cho ta an toàn hơn.
Có ai đó đã nói: “Mọi thứ trên đời đều từ đầu óc mà ra”. Trên thị trường có hàng vạn bộ óc, tư duy khác nhau để theo đuổi những mục tiêu khác nhau vô cùng, nên cách thức thực hiện mục tiêu cũng khác nhau vô vàn. Đặc điểm đó cho thấy: Trên thị trường chỉ có một điều chắc chắn đúng là Không có gì chắc chắn cả. Nhà đầu tư hãy cứ tư duy, ra quyết định cho những mục tiêu kỳ vọng của mình với những câu hỏi:
- Điều gì sẽ diễn ra tiếp theo?
- Sẽ phải phản ứng như thế nào?
- Kế hoạch B của mình thế nào?
- Điểm cắt lỗ là bao nhiêu?
- Có đường quay về chưa?
Biết thế nào là ĐỦ và TẠM DỪNG LẠI đúng lúc. Vậy thôi!
Nguyễn Thanh Hà
