Ngân hàng: 3 nhóm sở hữu chéo tiềm ẩn nguy cơ

Ngân hàng: 3 nhóm sở hữu chéo tiềm ẩn nguy cơ

Một mình Vietcombank có sở hữu chéo với bốn ngân hàng, ít nhất sáu NHTM cổ phần có cổ đông là một NHTM cổ phần khác, gần 40 DNNN và tư nhân có sở hữu trên 5% tại các NHTM…

Báo cáo Kinh tế vĩ mô 2012 do Ủy ban Kinh tế của QH vừa công bố chỉ rõ vấn đề sở hữu chéo giữa các tổ chức tín dụng (TCTD) ở Việt Nam ngày càng trở nên nghiêm trọng. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc giải ngân vốn dựa trên quan hệ thay vì hiệu quả sử dụng.

Ba nhóm sở hữu chéo tích cực

Theo báo cáo này, sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng (NH) Việt Nam có thể chia thành sáu nhóm:

Thứ nhất, sở hữu của các ngân hàng thương mại (NHTM) nhà nước và NHTM nước ngoài tại các NH liên doanh: Hiện tại có sáu NH liên doanh trong hệ thống các TCTD của Việt Nam. Thông thường, một NH liên doanh được sở hữu bởi một NH nước ngoài và một NH trong nước. Chẳng hạn, NH Việt Thái là NH liên doanh giữa ba đối tác lớn: Agribank, Ngân hàng Thương mại Siam của Thái Lan và Tập đoàn Charoen Pokphand (CP) của Thái Lan với tỉ lệ vốn góp tương ứng là 34%, 33% và 33%...

Thứ hai, cổ đông chiến lược nước ngoài tại các NHTM - cả nhà nước lẫn cổ phần: Đứng trước nhu cầu thu hút vốn và kỹ năng quản trị từ các định chế tài chính có kinh nghiệm nước ngoài, NHNN đã có chủ trương khuyến khích các NHTM trong nước tìm kiếm các đối tác nước ngoài làm cổ đông chiến lược. Đến nay, có khoảng 10 NHTM có đối tác chiến lược là các tập đoàn tài chính nước ngoài.

Thứ ba, cổ đông tại các NHTM là các công ty quản lý quỹ : Từ năm 2005 trở lại đây, các quỹ quản lý vốn bắt đầu xuất hiện nhiều ở Việt Nam. Các quỹ này thường đầu tư vốn vào những NHTM cổ phần có tiềm năng phát triển tốt. Chẳng hạn, VinaCapital đầu tư vốn vào Sacombank (STB), VOF đầu tư vào Eximbank (EIB), Dragon đầu tư vào ACB…

Trong số bốn NHTM nhà nước quan hệ với tám NHTM cổ phần có Vietcombank.

Ba nhóm đáng lo ngại

Thứ tư, sở hữu của các NHTM nhà nước tại các NHTM cổ phần: Hình thành chủ yếu từ việc yếu kém nghiệp vụ NH của các NHTM cổ phần trong giai đoạn đầu thành lập cũng như trong giai đoạn khủng hoảng 1997-1998. Hiện có gần tám NHTM cổ phần có quan hệ cổ phần với bốn NHTM nhà nước. Tiêu biểu là Vietcombank (VCB) hiện đang sở hữu 11% tại Ngân hàng Quân đội, 8,2% tại Eximbank, 4,7% tại Ngân hàng Phương đông (OCB), 5,3% tại Ngân hàng Sài Gòn.

Thứ năm, sở hữu lẫn nhau giữa các NHTM cổ phần: Hiện tượng này khá phổ biến ở Việt Nam. Hiện có ít nhất sáu NHTM cổ phần có cổ đông là một NHTM cổ phần khác. Chẳng hạn, Eximbank hiện sở hữu 10,6% cổ phần tại Sacombank, 8,5% cổ phần tại Ngân hàng Việt Á (VietABank).

Thứ sáu, sở hữu NHTM cổ phần bởi các tập đoàn, tổng công ty nhà nước và tư nhân: Rất nhiều tập đoàn và tổng công ty nhà nước tham gia góp vốn hình thành các TCTD. Hiện có khoảng gần 40 DNNN và tư nhân có sở hữu trên 5% tại các NHTM cổ phần. Hầu hết các tập đoàn nhà nước đều có các công ty tài chính. Mối quan hệ giữa NHTM cổ phần với các tập đoàn tư nhân ngày càng trở nên phức tạp. Nhiều NH có thể được sở hữu bởi rất nhiều công ty gia đình hoặc các thành viên gia đình vốn đồng thời lãnh đạo ở các DN khác.

Nguyên nhân của nợ xấu tăng cao

Báo cáo của Ủy ban Kinh tế nhận định trong các mối quan hệ trên, ba nhóm sở hữu chéo đầu tiên có tính tích cực vì các mối quan hệ này chủ yếu hướng đến việc tăng cường thúc đẩy hoạt động thương mại giữa Việt Nam và quốc tế, nâng cao năng lực quản trị và thúc đẩy việc sử dụng vốn một cách có hiệu quả.

Đáng bàn nhất là mối quan hệ ở ba nhóm sau. Khi các NHTM nhà nước là cổ đông lớn của các NHTM cổ phần, các NHTM nhà nước có thể ảnh hưởng đến các NH thuộc nhóm sau trong việc cung cấp vốn cho các DNNN. Với trường hợp các NHTM có cổ đông lớn là các DN, rất có thể các NHTM này trở thành sân sau, chuyên huy động vốn từ dân để tài trợ cho các dự án của DN cổ đông. Mặc dù theo quy định, các NH không được cho các cổ đông của mình vay vốn nhưng các NH có thể lách quy định bằng cách cho các công ty con của các DN vay vốn. Tương tự, việc sở hữu chéo giữa các NH cũng tạo điều kiện để cho các DN sở hữu NH này có thể dễ dàng vay được vốn từ NH kia.

Như vậy, ba trường hợp sở hữu này đều có nguy cơ dẫn đến việc các NHTM sẽ tiến hành thẩm định vốn vay thiếu cẩn trọng. Nếu điều này xảy ra, đây có thể coi là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến nợ xấu trong hệ thống các TCTD tăng cao.

Báo cáo của Ủy ban Kinh tế cho rằng quá trình tái cấu trúc hệ thống NH cần phải giải quyết vấn đề sở hữu chéo nêu trên. Mặc dù Chính phủ và NHNN đã đưa ra quy định hạn chế tỉ lệ sở hữu giữa các NH với nhau cũng như yêu cầu các tập đoàn nhà nước phải thoái vốn khỏi các tổ chức tài chính, tín dụng nhưng dường như NHNN vẫn chưa động chạm gì được nhiều đến mối quan hệ giữa các NH với các DNTN. Một cá nhân hoặc một DN có thể có ảnh hưởng rất lớn đến các hoạt động tín dụng tại các NH thông qua các công ty con, công ty cháu của mình. Việc khống chế tỉ lệ sở hữu tại các tổ chức tài chính, tín dụng bởi cá nhân cũng như DN cần phải tính đến cả những sở hữu gián tiếp này.

H.KIÊN

Pháp luật TPHCM