Gọi vốn tiền mã hóa ICO - ứng xử thế nào?
Gọi vốn tiền mã hóa ICO - ứng xử thế nào?
Trong giới công nghệ, huy động vốn tiền ảo (ICO) đang là một vấn đề thời sự nóng bỏng thu hút sự quan tâm của nhiều người. Theo tờ Business Insider, riêng năm 2017, số vốn huy động nhờ vào ICO trên thế giới đã đạt mức gần 6 tỉ đô la Mỹ. Ở Việt Nam, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) bắt đầu quan tâm tới hình thức gọi vốn này. Một vài trường hợp thành công cần phải kể tới là đầu năm 2018, startup Việt Tomochain đã phát hành 50 triệu token (đồng tiền mã hóa được phát hành trong các đợt ICO) toàn cầu, gọi được số vốn là 8,5 triệu đô la Mỹ.
Tuy nhiên, gọi vốn bằng ICO không chỉ toàn tin tốt lành. Gần đây ở Việt Nam đã xảy ra những vụ lừa đảo huy động vốn bằng ICO chiếm đoạt từ hàng trăm đến hàng ngàn tỉ đồng của người dân. Vì thế, cần phải hiểu rõ bản chất của ICO, cũng như các cơ hội và nguy cơ kèm theo của hình thức gọi vốn này.
Cách thức của ICO
Thay thế IPO (Initial Public Offering - phát hành cổ phiếu lần đầu), ICO (Initial Coins Offering) là một loại hình gọi vốn bằng tiền mã hóa (bằng đồng bitcoin hoặc ethereum) mà nhờ vào nó, nhiều startup về ứng dụng công nghệ chuỗi khối blockchain đã gọi được số vốn đáng kể trong một khoảng thời gian rất ngắn (từ vài giờ đến vài ngày).
Để thực hiện ICO, startup sẽ phải chuẩn bị “sách trắng” (Whitepaper), trong đó giới thiệu dự án cần gọi vốn (thường là dự án liên quan tới ứng dụng công nghệ blockchain), quyền lợi của nhà đầu tư, số lượng tiền mã hóa phát hành..., và không thể thiếu, đó là thông tin liên quan tới các thành viên của dự án.
Sau đó, các “cố vấn” của nhóm sẽ có nhiệm vụ phê chuẩn dự án. Họ thường là các chuyên gia công nghệ, tài chính, pháp lý, marketing... có hiểu biết sâu rộng về công nghệ blockchain. Sau khi được các cố vấn phê chuẩn thì sách trắng sẽ được công bố rộng rãi nhằm thu hút các nhà đầu tư đổ tiền mã hóa vào mua các đồng token do chính startup phát hành.
Về mặt kỹ thuật, công ty phát hành sẽ tạo ra một hợp đồng thông minh trên chuỗi khối. Nhà đầu tư ra lệnh cho ví tiền của bản thân đăng ký một số lượng nhất định tiền mã hóa phát hành ra. Ví tiền ảo sẽ gửi số lượng tiền yêu cầu vào địa chỉ của hợp đồng thông minh - cơ chế đảm bảo kết quả của ICO. Nếu như đạt được số lượng tối thiểu tiền mã hóa phát hành ra thì hợp đồng thông minh sẽ tự động chuyển tiền mua vào ví của nhà phát hành, và chuyển tiền mã hóa phát hành vào ví của nhà đầu tư. Nếu không đạt được số lượng tối thiểu này thì hợp đồng thông minh sẽ tự động chuyển lại tiền mua về ví của nhà đầu tư. Trong trường hợp ICO thành công, số tiền huy động sẽ được startup dùng để thực hiện dự án như miêu tả trong sách trắng.
Hai hình thái tiền mã hóa
Chắc hẳn nhiều người sẽ tự hỏi, vậy đồng tiền mã hóa mà startup phát hành ra sẽ có bản chất gì, hay nói cách khác, chúng mang lại lợi ích gì cho nhà đầu tư? Không có câu trả lời duy nhất, vì token phát hành có thể đem lại nhiều quyền lợi khác nhau cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, nhìn chung đồng tiền mã hóa do startup phát hành qua ICO để huy động vốn thường mang hai hình thái, đó là tiền mã hóa tiện ích (ultility token) hoặc tiền mã hóa dạng chứng khoán (security token).
Tiền mã hóa tiện ích cho phép người chủ sở hữu được sử dụng một dịch vụ hoặc hàng hóa mà startup phát hành cung cấp. Vì nó không phải là một khoản đầu tư, tiền mã hóa tiện ích không cho phép người sở hữu có quyền lợi cụ thể gắn liền với sự phát triển của công ty phát hành. Tiền mã hóa tiện ích chỉ thể hiện quyền trao đổi và tiếp cận của người sở hữu vào sản phẩm và dịch vụ cụ thể, chỉ tồn tại trong một hệ sinh thái cụ thể. Ví dụ Filecoin đã gọi vốn được 257 triệu đô la Mỹ bằng cách bán tiền mã hóa mà cho phép người mua sử dụng dịch vụ điện toán đám mây phi tập trung của công ty. Hiện nay, loại hình tiền mã hóa này ít phải chịu sự kiểm soát của luật pháp và vì thế ICO huy động vốn nhờ vào phát hành tiền mã hóa tiện ích cũng đơn giản hơn về mặt thủ tục.
Ngược lại với tiền mã hóa tiện ích là tiền mã hóa dạng chứng khoán - là một khoản đầu tư đúng nghĩa. Loại hình tiền mã hóa này thể hiện quyền sở hữu của nhà đầu tư với công ty phát hành, nó có thể là quyền bỏ phiếu, quyền được hưởng một phần lợi nhuận của công ty. Trong trường hợp này, giá trị của tiền mã hóa sẽ thay đổi tương ứng với sự tăng trưởng của công ty.
Hiện nay, nhằm đảm bảo an toàn cho các nhà đầu tư, hạn chế các vụ ICO “ma” lừa đảo các nhà đầu tư, nhiều nước như Mỹ, Singapore đã ra luật quản lý rất cụ thể việc phát hành tiền mã hóa dạng chứng khoán. Cụ thể, khi tiền mã hóa phát hành bị coi là tương đương với chứng khoán thì công ty phát hành phải tuân thủ các quy định ngặt nghèo áp dụng với việc phát hành chứng khoán. Ví dụ như ở Singapore, khi tiền mã hóa rơi vào định nghĩa theo luật Singapore về chứng khoán, thì công ty dự định phát hành sẽ cần phải chuẩn bị và đăng ký một bản cáo bạch với cơ quan quản lý tiền tệ Singapore, trước khi tiến hành ICO. Công ty nào huy động vốn bằng phát hành loại hình tiền mã hóa này mà không tuân thủ các quy định nói trên thì có thể phải chịu hình phạt nặng nề và điều này hoàn toàn có thể làm thất bại cả dự án.
Cần xây dựng khung pháp lý
Theo các chuyên gia, cần thận trọng tìm hiểu kỹ ICO trước khi đầu tư. Tính nghiêm túc của một dự án huy động vốn ICO được thể hiện qua các tiêu chí cụ thể. Chẳng hạn, dự án đã có một phân tích pháp lý độc lập từ một văn phòng luật có uy tín, hoặc đã được một bên thứ ba đánh giá mức độ nguy cơ, khả năng lưu giữ bằng chứng đầu tư cũng như việc công ty phát hành đảm bảo thông tin hậu ICO, ví dụ thông tin về các sàn giao dịch nơi tiền mã hóa phát hành ra có thể được trao đổi...
Đứng trước hàng loạt vụ ICO lừa đảo, gây ảnh hưởng tới các ICO nghiêm túc và hợp pháp, nhiều quốc gia đang dần xây dựng các quy định quản lý ICO. Gần đây, cơ quan về tiền tệ của Pháp đề xuất xây dựng một khuôn khổ pháp lý hợp lý vừa để thu hút các nhà đầu tư vào lĩnh vực này, vừa để mang đến cho họ những đảm bảo cần thiết. Vì thế, cơ quan này đã đề ra ba giải pháp độc lập, bao gồm xây dựng bộ ứng xử cho ICO, đưa ICO vào khuôn khổ pháp lý hiện hành liên quan đến cáo bạch khi phát hành chứng khoán ra công chúng, hoặc xây dựng một khuôn khổ pháp lý mới phù hợp với ICO.
Ở Việt Nam, các vụ lừa đảo gây ầm ĩ trong thời gian vừa qua liên quan tới việc phát hành tiền ảo đã cho thấy hậu quả của việc thiếu một khuôn khổ pháp lý cụ thể áp dụng cho việc huy động vốn qua ICO. Ngoài thiệt hại gây ra cho các nạn nhân, các vụ lừa đảo nói trên làm nhiều nhà đầu tư e ngại ngay với các ICO của các dự án nghiêm túc, chất lượng. Bài toán đặt ra cho Việt Nam là làm thế nào tạo ra một cơ chế hợp lý, vừa khuyến khích thúc đẩy các ứng dụng chuỗi khối blockchain - một công nghệ quyết định tương lai, vừa đảm bảo hạn chế các hành vi lừa đảo, bất hợp pháp. Trong mọi trường hợp, cấm vì chưa quản lý được, như thể hiện trong một vài văn bản pháp lý gần đây của Việt Nam, không phải là giải pháp hiệu quả.
TS.Lê Thị Thiên Hương
