Thách thức khi 'đua' rót tiền vào điện mặt trời mái nhà

Giá mua điện từ dự án điện mặt trời mái nhà theo Quyết định 13/2020 là 8,38 cent một kWh, kéo dài trong 20 năm với các dự án đấu nối, vận hành thương mại trước 31/12/2020. Đây là mức giá cao nhất trong các loại hình đầu tư điện mặt trời (mặt trời mặt đất, nổi), một trong những lý do khiến điện mặt trời mái nhà phát triển ồ ạt. Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), đến ngày 23/8, cả nước có gần 45.300 dự án điện mặt trời mái nhà vận hành, công suất 1.029 MWp.

Chi phí lắp đặt điện mặt trời mái nhà đã giảm 50% so với vài năm trước, nhưng rủi ro tài chính vẫn là thách thức không nhỏ. Tổng giám đốc một doanh nghiệp tư vấn năng lượng tái tạo cho rằng, nhà đầu tư muốn xem hệ thống điện mặt trời của mình là tài sản thế chấp để vay vốn ngân hàng, tuy nhiên chưa có nhiều ngân hàng hỗ trợ việc này. Chủ đầu tư vẫn phải dùng tài sản khác để thế chấp vay vốn, chủ yếu là bất động sản. Vì thế, suất đầu tư giảm đáng kể so với trước nhưng để hoàn vốn, hộ gia đình hay nhà đầu tư dự án điện mặt trời mất khoảng 4-5 năm nếu ở khu vực miền Nam, 6-7 năm với khu vực phía Bắc.

Về điểm này, Phó trưởng ban Kinh doanh EVN đề xuất, cần có cơ chế hỗ trợ các hộ gia đình một phần kinh phí đầu tư ban đầu, nhằm khuyến khích họ lắp đặt điện mặt trời mái nhà.

Ông Vũ Đình Khánh - Giám đốc Công ty TNHH Đầu tư & Phát triển năng lượng HIGG cho biết, ngoài tài chính,tính pháp lý là một trong những trở ngại lớn nhất với nhà đầu tư, hộ gia đình khi đầu tư.

Nhiều chủ đầu tư băn khoăn hệ thống của họ, nếu không phải là "nằm trên mái" của công trình xây dựng, mà lắp theo kiểu biến các tấm panel năng lượng mặt trời thành mái thì có được ký hợp đồng mua bán điện và hưởng mức giá điện mặt trời áp mái hay không.

Lắp đặt điện mặt trời mái nhà tại TP HCM. Ảnh: EVNHCM.

Công ty Giải pháp điều khiển và tự động hoá (CAS) là một ví dụ. Tận dụng không gian trang trại của dự án nông nghiệp công nghệ cao tại Ninh Thuận, họ đã đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà kết hợp phát triển nông nghiệp hữu cơ với tổng công suất cả cụm dự án gần 3MW. Sau một năm đưa vào hoạt động, ông Trần Anh Đông - Giám đốc Công ty CAS cho hay, mô hình này chưa được ủng hộ dù nó hoàn toàn khả thi. Ông thừa nhận, phải phát triển nông nghiệp công nghệ cao và bán lại phần điện dư thừa cho EVN mới có lãi.

Tuy nhiên, hiện CAS hay một số chủ đầu tư điện mặt trời nông nghiệp tương tự tại Ninh Thuận, Đăk Lăk, Đăk Nông... chưa thể ký hợp đồng mua bán điện với EVN vì chưa có hướng dẫn rõ ràng từ cấp quản lý. Ông đề nghị, cơ quan quản lý cần tháo gỡ chính sách nếu không sẽ "khó tận dụng nguồn năng lượng tái tạo kết hợp phát triển nông nghiệp hữu cơ, công nghệ cao".

Tương tự, ông Vũ, chủ đầu tư một hệ thống điện mặt trời kết hợp nông nghiệp tại Đăk Nông, cũng cho biết tới giờ vẫn chưa thể ký hợp đồng mua bán điện với EVN. Ngành điện giải thích chưa có hướng dẫn rõ ràng phân biệt dự án ông đang phát triển là điện mặt trời mái nhà hay mặt đất, nên chỉ ghi nhận sản lượng phát lên lưới chứ chưa thể ký hợp đồng hay thanh toán tiền điện. "Chúng tôi vẫn đang chờ đợi một cơ chế rõ ràng từ nhà quản lý", ông Vũ nói.

Mới đây, Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo khẳng định chỉ những hệ thống điện mặt trời lắp đặt trên mái nhà của công trình xây dựng, có công suất không quá 1 MW, đấu nối trực tiếp hoặc gián tiếp vào lưới điện có cấp điện áp từ 35 kV trở xuống mới được coi là hệ thống điện mặt trời mái nhà.

Vì thế, nếu các tấm pin năng lượng mặt trời chỉ được lắp trên khung giá đỡ, không phải trên mái công trình xây dựng không được công nhận là điện mặt trời mái nhà. Giá mua điện vì thế cũng sẽ thấp hơn mức 8,38 cent (1.943 đồng) một kWh. Với khẳng định này từ nhà chức trách, không ít nhà đầu tư đã bỏ hàng chục tỷ đồng vào các dự án điện mặt trời nông nghiệp dạng này sẽ không ký được hợp đồng mua bán điện hưởng giá điện mặt trời mái nhà.

Ngoài ra, việc thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia với các thiết bị, hệ thống điện mái nhà cũng làm khó người lắp đặt các dự án dạng năng lượng này. Ông Hoàng Mạnh Tân - Giám đốc Công ty cổ phần Phát triển năng lượng Sơn Hà cho hay, trên thị trường hiện có những sản phẩm pin năng lượng mặt trời không đạt chuẩn về phát điện và tuổi thọ. Thậm chí, có nhà sản xuất pin mặt trời tại Việt Nam chỉ đạt chất lượng loại B, C rồi xuất sang Trung Quốc, nhưng "biết đâu các mặt hàng này lại được xuất ngược trở lại, bán ở Việt Nam".

Vì thế, trong khi doanh nghiệp kinh doanh tấm pin mặt trời ồ ạt ra mắt thị trường với nhiều ưu đãi, kích cầu lắp đặt, việc thiếu thông tin chất lượng sản phẩm đơn vị thi công lắp đặt uy tín, bảo hành thiết bị... cũng khiến khách hàng lắp đặt điện mặt trời mái nhà e ngại.

"Nếu các doanh nghiệp chỉ cạnh tranh về giá thì dứt khoát sẽ có việc bán hàng kém chất lượng, 5-7 năm sau vấn đề xử lý các tấm pin hỏng sẽ rất nan giải", ông Tân lo ngại và đề nghị Bộ Công Thương, Bộ Khoa học & Công nghệ sớm nghiên cứu ban hành tiêu chuẩn, kỹ thuật an toàn về điện mặt trời mái nhà.

Không phủ nhận sự phát triển ồ ạt điện mặt trời mái nhà chỉ sau thời gian ngắn là nhờ chính sách giá ưu đãi "kích cầu". Song theo các chuyên gia, sau 31/12/2020, giá FIT cho điện mặt trời mái nhà sẽ không còn hấp dẫn.

Các chuyên gia cho rằng, Bộ Công Thương sớm nghiên cứu, ban hành cơ chế giá "gối đầu" cho điện mặt trời mái nhà sau khi giá FIT ưu đãi hết hiệu lực vào cuối tháng 12 năm nay, tạo điều kiện cho hộ gia đình, nhà đầu tư có kế hoạch rõ ràng và mục tiêu phát triển điện mặt trời mái nhà không bị gián đoạn.

Trong khi đó, ý kiến khác lại cho rằng vẫn nên tiếp tục duy trì cơ chế giá FIT với dự án điện mặt trời mái nhà, nhưng quy định chặt chẽ hơn về quy mô công suất, tránh hiện tượng xé lẻ dự án để "né" bổ sung quy hoạch hay biến tướng điện mặt trời mặt đất thành mái nhà để hưởng giá cao vừa qua. Theo đó, những dự án công suất lớn trên 750 kWp tới đây cần phải đấu thầu nếu muốn bán điện lên lưới và không được sử dụng điện để tự sản xuất nội bộ.