Chứng khoán, tài khoản ảo và câu chuyện làm giá

Tài khoản chứng khoán sụt giảm

Thị trường chứng khoán (TTCK) đang phục hồi khá tích cực trong nửa đầu tháng 11-2023, với chỉ số VN-Index đã lấy lại mốc 1.100 điểm, sau khi có lúc rớt về vùng thấp nhất trong hơn bảy tháng qua tại 1.020 điểm hôm 1-11. Điểm số tăng cùng với thanh khoản đi lên cho thấy dòng tiền đang được lôi kéo trở lại, với kỳ vọng TTCK sẽ diễn biến tích cực hơn, ít nhất là trong sáu tháng tới.

Khác với những năm trước, dù đang là những tháng cuối năm, nhưng thanh khoản hệ thống ngân hàng vẫn dồi dào, do tăng trưởng tín dụng từ đầu năm đến nay vẫn chậm. Vì vậy, trong bối cảnh lãi suất tiền gửi liên tục đi xuống gần đây, dòng tiền tiết kiệm giai đoạn lãi suất cao đang đáo hạn dần và có thể tìm kiếm cơ hội, chuyển dịch sang TTCK.

Bên cạnh đà đi lên trở lại đầy mạnh mẽ của giá cổ phiếu, một thông tin khác khiến nhà đầu tư chú ý là số lượng tài khoản chứng khoán bất ngờ sụt giảm trong tháng 10 vừa qua. Theo thông tin được Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) công bố mới đây, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán (TKGD) của nhà đầu tư cá nhân trong nước đến 31-10-2023 còn 7.384.707 tài khoản, giảm ròng 378.137 tài khoản so với tháng trước đó.

Trong khi đó, số lượng TKGD của nhà đầu tư tổ chức trong nước vẫn tăng thêm 164 tài khoản, lên 15.885 tài khoản; số lượng TKGD của nhà đầu tư cá nhân nước ngoài tăng 229 tài khoản, lên 40.429 tài khoản, còn của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài tăng 17 tài khoản, lên 4.523 tài khoản.

Như vậy, tổng cộng số lượng TKGD của các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài đến cuối tháng 10 là 7.445.544 tài khoản, giảm ròng 377.727 tài khoản, tương đương giảm 4,83% so với tháng trước.

Dù thông tin này chưa cho thấy sự ảnh hưởng đến thị trường, khi VN-Index vẫn duy trì đà đi lên, nhưng rõ ràng nếu nhìn vào xu hướng số lượng tài khoản duy trì tăng ròng liên tục từ trước đến nay, thì sự sụt giảm bất ngờ ở TKGD của nhà đầu tư cá nhân trong nước vào tháng 10 vừa qua khiến không ít người bất ngờ.

Một số ý kiến cho rằng việc Bộ Công an yêu cầu lưu ý về “đội lái” chứng khoán đã khiến nhiều tài khoản của các đội nhóm này đóng lại để tránh bị điều tra.

Theo thông báo kết quả điều tra, xử lý vụ án hình sự về tội “Thao túng thị trường chứng khoán và Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, xảy ra tại Công ty cổ phần Tập đoàn FLC và các đơn vị liên quan, cơ quan cảnh sát điều tra nhận thấy đang có các sơ hở, thiếu sót của quy định pháp luật về hoạt động chứng khoán, để các đối tượng lợi dụng, thực hiện hành vi phạm tội. Cụ thể, việc mở tài khoản chứng khoán dễ dàng và không kiểm soát, các đối tượng đã lợi dụng thuê, nhờ người khác đứng tên mở tài khoản để mua bán, tạo cung cầu giả, đẩy giá lên cao, bán ra thu lợi bất chính.

Câu chuyện phía sau

Tuy nhiên, cũng theo thông tin cung cấp từ VSDC, trong con số giảm ròng 377.727 tài khoản nói ở trên, số tài khoản mở mới trong tháng 10 là 167.659 tài khoản và số tài khoản thực hiện đóng trong tháng 10 là 545.386 tài khoản, trong đó số tài khoản được đóng nhiều nhất tại Công ty Chứng khoán (CTCK) MB (MBS) – 543.753 tài khoản. Qua trao đổi với MBS, VSDC được biết MBS đang trong quá trình rà soát danh sách các tài khoản mở tại MBS và chủ động thực hiện đóng các tài khoản đã mở nhưng không phát sinh giao dịch.

Trước đó, vào ngày 10-10-2023, tại Chương trình chào mừng ngày Chuyển đổi số quốc gia (10-10) năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Ủy ban Chứng khoán Nhà nước kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để làm sạch dữ liệu người tham gia giao dịch chứng khoán, đảm bảo nhiệm vụ này hoàn thành trong tháng 11-2023. Do đó, có lẽ sau MBS, nhiều CTCK cũng sẽ tiến hành đóng các tài khoản không phát sinh giao dịch trong một thời gian dài. Nếu vậy, trong tháng 11 này, có thể số tài khoản giao dịch của các nhà đầu tư cá nhân trong nước tiếp tục sụt giảm.

Theo quy định, nhà đầu tư chỉ được mở một tài khoản tại mỗi CTCK. Tuy nhiên, nhà đầu tư không bị giới hạn số lượng tài khoản trên toàn thị trường, tức mỗi người có thể mở tài khoản tại các CTCK khác nhau. Theo thống kê, đến cuối năm 2022, toàn thị trường có 81 công ty được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp phép hoạt động môi giới, tư vấn đầu tư chứng khoán.

Trước sự cạnh tranh quyết liệt của các CTCK trong những năm qua để lôi kéo người dùng, không ít nhà đầu tư đã mở hàng loạt tài khoản tại các CTCK để hưởng những ưu đãi trong một khoảng thời gian nhất định, hoặc chuyển sang giao dịch tại CTCK mới. Hệ quả là trong khi vẫn có số ít nhà đầu tư sử dụng song song các tài khoản ở các CTCK khác nhau để lướt sóng, phần lớn nhà đầu tư chỉ giao dịch ở tài khoản CTCK mà họ thấy được lợi nhất về phí giao dịch, lãi suất margin và các tiện ích đi kèm. Do đó, số lượng TKGD đã một thời gian dài không còn phát sinh giao dịch là không nhỏ.

Bên cạnh đó, hiện tượng nhiều tài khoản không còn phát sinh giao dịch có lẽ cũng phản ánh một thực trạng đáng buồn khác, đó là nhiều nhà đầu tư sau một thời gian tham gia đã rời khỏi thị trường mãi mãi. Đó có thể là vì thua lỗ, thiệt hại quá lớn, mất niềm tin vào thị trường trước những hành vi thao túng, làm giá cổ phiếu, lừa đảo,… như nhiều phân tích đã chỉ ra. Dù vậy, việc TTCK nói riêng hay bất kỳ kênh đầu tư nào khác nói chung có sự đào thải là điều tất yếu. Điều quan trọng hơn là sau đó sẽ luôn có một lớp nhà đầu tư mới tham gia và các cơ quan quản lý phải có giải pháp khôi phục niềm tin dành cho thị trường, giữ chân các nhà đầu tư.

Đề án cơ cấu lại TTCK đặt mục tiêu số lượng nhà đầu tư trên thị trường đạt mức 3% dân số vào năm 2020 và 5% dân số vào năm 2025. Trong giai đoạn đại dịch Covid-19, mục tiêu này đã nhanh chóng được chinh phục khi số lượng tài khoản mở mới tăng mạnh liên tục, trong bối cảnh nhiều người ngồi nhà khi giãn cách xã hội và dòng vốn nhàn rỗi tìm kiếm cơ hội ở chứng khoán. Tính đến cuối tháng 10-2023, số lượng TKGD của nhà đầu tư cá nhân trong nước đã tương ứng 7,4% dân số.

Tuy nhiên, trước việc các CTCK sẽ phải làm sạch dữ liệu theo yêu cầu của cơ quan quản lý, số lượng tài khoản bị đóng có thể sẽ rất lớn ngay trong tháng này. Khi đó, tỷ lệ trên sẽ sụt giảm đáng kể. Hiện chỉ với mỗi MBS thực hiện quy định trên, số lượng TKGD bị đóng của CTCK này đã lên tới 99,7% tổng số tài khoản bị đóng trong tháng 10 vừa qua.

Theo dữ liệu về thị phần giá trị giao dịch môi giới quí 3-2023 vừa được Sở Giao dịch chứng khoán TPHCM (HOSE) và Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) công bố, MBS đã vươn lên tốp 5 thị phần môi giới trên cả hai sàn lần đầu tiên sau bốn năm. Cụ thể, thị phần của MBS ở mức trên 5%; trên sàn HOSE: MBS chiếm thị phần 5,09%; trên sàn HNX: MBS chiếm thị phần 5,18%.