5 thách thức khi phát triển đô thị nén của TP HCM

TOD (mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng) là một nội dung mà TP HCM được trao cơ chế đặc thù trong Nghị quyết 98. Nếu triển khai tốt, mô hình này có thể trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế, giúp thành phố đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số và tạo hiệu ứng lan tỏa đến nhiều lĩnh vực khác.

Theo kế hoạch đề ra, đến năm 2035, TP HCM sẽ phát triển 335 km đường sắt đô thị và thí điểm phát triển 11 khu đô thị TOD. Tuy nhiên quá trình hiện thực hóa kế hoạch của thành phố đang gặp nhiều khó khăn, tốc độ triển khai chậm. Theo đánh giá của giới chuyên gia, nếu duy trì tốc độ hiện tại, thành phố có thể mất tới 100 năm để đạt được mục tiêu này.

Nhận diện những khó khăn mà TP HCM đang đối mặt khi phát triển mô hình TOD, Tiến sĩ Trần Du Lịch, cho rằng có 5 thách thức lớn cần giải quyết gồm: cơ chế, quy hoạch, ngân sách, nguồn lực và quỹ đất.

Cơ chế triển khai TOD hiện nay, theo đánh giá của ông Trần Du Lịch, phân mảnh và rời rạc, thủ tục pháp lý chồng chéo, đa khâu, liên đới nhiều sở, ban, ngành khiến quá trình phê duyệt thủ tục, phát triển dự án khó khăn.

Công tác quy hoạch của TP HCM khó xử lý, hiện trạng không khác gì một trang giấy đã bị vẽ lung tung, muốn điều chỉnh lại còn khó hơn vẽ mới.

Bất động sản khu Đông TP HCM với các cao ốc, chung cư, dự án... tháng 1/2025. Ảnh: Quỳnh Trần

Về cơ chế vốn và nguồn lực, hiện nay nguồn vốn vay làm TOD bị bó hẹp với quy định tổng mức dư nợ vay không vượt quá 120% số thu ngân sách thành phố được hưởng. Trong khi đó, đặc thù phát triển TOD đòi hỏi quỹ đất lớn, thời gian dài, chi phí tốn kém. Ngoài ra, các đô thị lớn như Hà Nội và TP HCM đang áp dụng mô hình TOD chủ yếu qua nghiên cứu độc lập dựa trên kinh nghiệm và tài liệu của các nước đi trước, nhà nước chưa có khung tiếp cận chung và nghiên cứu riêng.

Cuối cùng, thách thức khó nhằn và tốn kém nhất để làm TOD là việc giải phóng mặt bằng, tạo quỹ đất. Ông Lịch nhận định giá đất TP HCM đang rất cao, dự kiến chi phí bồi thường, tạo lập quỹ đất sẽ rất lớn. Cùng với cơ chế vốn bó hẹp, tính khả thi và sức hấp dẫn của TOD đối với cả khu vực nhà nước và tư nhân bị giảm sút.

Đồng quan điểm, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội bất động sản TP HCM, cho rằng công tác tạo lập quỹ đất là thách thức lớn nhất khi làm TOD. Thành phố đang có khoảng 64.000 ha đất có thể phát triển đô thị nén. Trong đó có 32.000 ha đất trống không ảnh hưởng, hoặc ảnh hưởng ít đến dân cư; 9.000 ha đất nông nghiệp, sản xuất có thể chuyển đổi công năng và 23.000 ha đất có dân cư hoặc các khu chức năng. Tỷ lệ đất cần giải phóng mặt bằng hiện khá lớn.

Đất xung quanh nhà ga metro thường được xem là "đất vàng", "đất kim cương" và thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư bất động sản. Dự án metro triển khai dài hạn, giới đầu cơ bất động sản thường lợi dụng thông tin để đi trước gom đất, thổi giá tăng cao gấp hàng chục lần, dẫn đến doanh nghiệp, nhà nước phải gánh chi phí bồi thường mặt bằng cao.

Đề ra giải pháp, theo Tiến sĩ Trần Du Lịch, nhà nước cần hoàn thiện cơ chế thực thi TOD thông suốt, đồng bộ, rút ngắn thời gian thủ tục. Giải pháp cho vấn đề này là thành lập hội đồng TOD chuyên trách mọi hoạt động liên quan đến phát triển đô thị TOD, với sự điều hành của lãnh đạo thành phố. TP HCM cũng cần xây dựng cơ chế đặc thù để tạo lập quỹ đất lớn, trao thẩm quyền trong việc hoán đổi, chuyển đổi chức năng, mục đích sử dụng đất nhằm đồng bộ quỹ đất phát triển đô thị dọc các trục giao thông lớn.

Về câu chuyện nguồn vốn, ông Đặng Huy Đông, Nguyên thứ trưởng bộ Kế hoạch và Đầu tư, gợi ý cần thúc đẩy sự tham gia sâu hơn và rộng hơn của các doanh nghiệp trong nước khi phát triển đô thị TOD. Ông cho biết theo cơ chế trước đây, các nhà thầu Việt Nam chỉ ngồi ghế phụ, nhà thầu nước ngoài cầm trịch. Nhưng nếu thành phố mạnh dạn trao quyền, tạo cơ chế cho nhà thầu trong nước được phụ trách chính từng mảng theo thế mạnh đặc thù, không chỉ nhà thầu có thể nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn giúp cho chi phí triển khai đầu tư TOD giảm 30% so với trước đây.

Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Tùng, Phó nhóm TOD thuộc chương trình GCIP (thúc đẩy xây dựng các đô thị xanh bền vững), cho rằng cần tăng cường hợp tác công tư để huy động tối đa các nguồn lực đầu tư TOD. Việc tận dụng chuyên môn và nguồn vốn từ khối tư nhân cũng là kinh nghiệm nhiều nơi thực hiện TOD thành công như Hong Kong, Thâm Quyến... Trong đó, nhà nước đưa ra những kiến tạo ban đầu, sau đó tư nhân phát huy kiến tạo đó để mang lại giá trị.

Ông Nguyễn Đắc Phước, Trưởng ban quản lý dự án 3, Ban quản lý đường sắt đô thị Hà Nội, cũng đề xuất trong quá trình lập quy hoạch khu vực TOD, thành phố nên kết hợp việc lấy ý kiến và tham vấn từ người dân chịu tác động và nhà đầu tư tiềm năng có dự định phát triển dự án trong khu vực TOD. Điều này nhằm hướng tới mục tiêu đẩy nhanh quá trình lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch, đồng thời tăng khả năng tham gia của khối tư nhân trong quá trình phát triển đô thị TOD.

Về phát triển kế hoạch sử dụng nguồn quỹ đất hợp lý với các dự án đầu tư đô thị trong khu vực TOD, ông Phước đề xuất, sau khi quy hoạch khu vực TOD đã được phê duyệt, việc phát triển các dự án đô thị có thể triển khai theo 3 hình thức. Đầu tiên là đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án; tiếp đến là đấu giá quyền sử dụng đất với các lô đất sạch; cuối cùng sẽ sử dụng vốn ngân sách thành phố để đầu tư xây dựng các dự án phát triển đô thị trong lớp lõi (200 m xung quanh các nhà ga).

Phương Uyên