Nhìn về ESOP: Khắt khe chứ đừng tiêu cực

Nhìn về ESOP: Khắt khe chứ đừng tiêu cực

ESOP chẳng phải là hiện thân của “thế lực hắc ám” nhưng cái nhìn tiêu cực từ nhà đầu tư có thể thổi bùng những ảnh hưởng tiêu cực, sai lệch đối với giá cổ phiếu của các doanh nghiệp phát hành ESOP.

Gần đây, khi nhiều doanh nghiệp bước vào đợt phát hành cổ phiếu thưởng cho người lao động (ESOP -  Employee Stock Ownership Plan) thì một làn sóng chỉ trích trong cộng đồng nhà đầu tư cá nhân cũng diễn ra. Không ít nhà quan sát cho rằng ảnh hưởng tâm lý trong những giai đoạn doanh nghiệp phát hành ESOP cũng gây nên tác động đáng kể lên thị giá cổ phiếu.

Phát hành ESOP được nhiều doanh nghiệp ưa thích vì là hình thức thưởng cho nhân viên nhưng bản thân doanh nghiệp nhận được thêm tiền từ việc chào bán cổ phiếu cho người lao động, trong khi chi phí được đẩy sang phía cổ đông, do tỷ lệ sở hữu (và qua đó là EPS - lợi nhuận trên từng cổ phần) sẽ bị pha loãng. Đây là nguyên do chính yếu cho cái nhíu mày của không ít nhà đầu tư.

Để đánh giá một đợt phát hành ESOP liệu có hợp lý thì trước nhất cần xem xét doanh nghiệp có công bố cụ thể về phương pháp tính toán ra tỷ lệ phát hành ESOP hay không. Việc công bố rõ ràng những thông tin này cho thấy ban điều hành tôn trọng và xem cổ đông là người chủ sở hữu công ty. Tuy nhiên, đa phần doanh nghiệp chỉ đơn thuần đưa ra tỷ lệ phát hành ESOP chứ không diễn giải vì sao lại có con số đó.

Cổ đông cần phải xem xét liệu Ban điều hành có tính toán tỷ lệ phát hành ESOP dựa trên sự cân đo hợp lý so với thành tích kinh doanh của doanh nghiệp.

Cổ phiếu ESOP thường được phát hành với giá thấp hơn đáng kể so với giá thị trường nhằm tưởng thưởng cho đóng góp của người lao động. Bên cạnh đó, đúng như tên gọi của ESOP - chương trình trao quyền sở hữu cổ phần cho người lao động - thì các đợt phát hành này hướng đến gắn chặt lợi ích nhân viên với lợi ích của chủ sở hữu, tức cổ đông.

Cổ phiếu ESOP phải được phân phối công bằng cho những nhân viên đã góp sức vào sự thành công của doanh nghiệp, chứ không phải chảy vào túi tiền của những nhân vật chóp bu điều hành. Nhà đầu tư có thể đánh giá điều này bằng việc xem xét danh sách người lao động được quyền mua ESOP. Sự bất cân xứng trong phân phối ESOP hay thậm chí là không công bố danh sách nhân viên được phân phối cổ phiếu sẽ là dấu hiệu cần lưu ý về tính minh bạch của ban điều hành doanh nghiệp.

Các đợt phát hành ESOP cần phải quy định giới hạn thời gian giao dịch (cổ phiếu chỉ được bán đi sau một khoảng thời gian), nhằm có được sự cam kết của người lao động. Do người lao động có xu hướng bán cổ phiếu ngay để hiện thực hóa phần thưởng, và nếu vậy thì lợi ích cổ đông và nhân viên sẽ không được gắn liền.

Một vấn đề cần lưu ý là không ít nhà đầu tư thường so sánh tổng giá trị cổ phiếu ESOP (tính theo thị giá) phát hành trong một năm với lợi nhuận kiếm được trong năm đó. Nhưng điều này chẳng hề hợp lý vì nó chỉ đúng khi phần thưởng cho người lao động là tiền mặt.

ESOP là hình thức thưởng bằng cổ phiếu và vì vậy giá trị của nó chính là một phần trong toàn bộ giá trị của doanh nghiệp (phát hành ESOP tỷ lệ 5% cổ phiếu lưu hành tức là đem cho đi 5% toàn bộ doanh nghiệp). Do đó, không thể xem ESOP như việc cho đi lợi nhuận trong một năm, mà đúng hơn là cho đi một phần trong tất cả lợi nhuận mà doanh nghiệp sẽ kiếm được trong tương lai.

Đương nhiên, khi chấp nhận chia sẻ một phần lợi nhuận tương lai của doanh nghiệp cho người lao động, thì thứ cổ đông nhận lại phải là một mức tăng trưởng lợi nhuận đủ lớn để việc được - mất trở nên tương xứng. Ví dụ giả định, nếu doanh nghiệp treo thưởng lượng ESOP bằng 5% số cổ phần lưu hành, đồng nghĩa cổ đông sẽ cho đi 5% lợi nhuận mà doanh nghiệp sẽ kiếm được trong những năm tiếp theo; do đó, người lao động phải góp sức giúp lợi nhuận trên từng cổ phần (EPS - Earnings per Share) tăng trưởng ở một mức chẳng hạn 20% trong năm đó.

Tuy nhiên, một số ban điều hành có thể lợi dụng mức tăng trưởng lợi nhuận ngắn hạn (mà có xu hướng sụt giảm trở lại vào những năm sau đó) để đề xuất kế hoạch phát hành lượng lớn cổ phiếu ESOP. Những mức tăng trưởng lợi nhuận đó có thể đạt được nhờ thủ thuật kế toán, nhờ môi trường kinh doanh thuận lợi hơn bình thường, hay các điều kiện đột biến khác chứ không phải đến từ việc doanh nghiệp mở rộng hoạt động kinh doanh một cách bền vững.

Nhà đầu tư cần lưu ý đánh giá kỹ càng chất lượng những phần lợi nhuận tăng trưởng của doanh nghiệp. Điều này, nhằm đảm bảo rằng những giá trị mà cổ đông nhận lại không bị thổi phồng trong ngắn hạn, khi mà phần họ cho đi (cổ phần) là lợi nhuận tương lai mãi về sau.

Ở một khía cạnh khác, phát hành ESOP cũng giống với đợt chào bán riêng lẻ cho nhà đầu tư chiến lược là người lao động, mà nguồn lực họ góp vào doanh nghiệp sẽ là kinh nghiệm, sự cam kết gắn bó, thời gian,… và đương nhiên, chẳng ai đánh giá hiệu quả đóng góp của nhà đầu tư chiến lược ngay tại thời điểm mua cổ phần. Để thu về tối đa lợi ích, người lao động phải cố gắng nhiều hơn trong khoảng thời gian nắm giữ cổ phiếu ESOP vì điều này sẽ ảnh hưởng đến phần thưởng của họ trong tương lai.

Các kế hoạch ESOP như “hung thần” đối với những nhà giao dịch ngắn hạn, vì những yếu tố kỹ thuật đi kèm với nó (như là pha loãng) và cả những tin tức tiêu cực xoay quanh. Nhưng với góc nhìn dài hạn, việc phát hành cổ phiếu ưu đãi cho người lao động nếu được xây dựng hợp lý sẽ mang lại lợi ích lớn đối với doanh nghiệp và cổ đông. Bởi lẽ đó, nếu nhìn về ESOP qua một lăng kính thì nó nên là “khắt khe” chứ không phải là “tiêu cực”.

Thừa Vân

FILI